Geçenlerde Malcolm Gladwell’ in Çizginin Dışındakiler (Outliers) kitabını okudum. Kitapta genel olarak bazı insanların neden daha başarılı olduğu anlatılmak istenmiş. Farklı olansa yazarın başarı nedenlerini bireysel alanda aramanın ötesine geçmiş olması. Dokuz bölümden oluşan kitabın Asyalıların matematikteki başarısını araştıran bölümü oldukça ilgimi çekti. Bu yazıda bu bölümden aktarma yaparak son yıllarda PISA, TIMSS gibi sınavlarda oldukça ön plana çıkmış ülkelerin başarılarının altında yatan bir nedene dikkat çekmek istiyorum.
ASYA DİLLERİ MATEMATİK ÖĞRENMEDE ÜSTÜNLÜK SAĞLIYOR MU?
Rakamları adlandırma sistemlerinin oluşturulmasında Batılı dillerle Asya dilleri arasında büyük bir fark olduğu anlaşılıyor. İngilizcede fourteen (14), sixteen(16), seventeen(17), eighteen(18) ve nineteen(19) dediğimiz için oneteen, twoteen, threeteen ve fiveteen dememiz de beklenebilirdi. Ancak öyle demiyoruz. Farklı bir form kullanıyoruz: Eleven(11), twelve(12), thirteen(13) ve fifteen(15). Aynı biçimde ilişkili oldukları sözcüklerle (four(4) ve six(6)) benzer sesleri içeren forty(40) ve sixty(60) var. Ancak aynı zamanda fifty(50), thirty(30) ve twenty(20) diyoruz ki bunlar ses olarak five(5), three(3) ve two(2) ile bir tür benzerlik gösterse de gerçekte tam olarak benzer değil. Ayrıca 20’ nin üzerindeki sayılar için önce onlar hanesini sonra birler hanesini koyuyoruz. (Twenty-one(21), twenty-two(22)). Oysa onluk sayılarda tam tersini yapıyoruz (fourteen(14), seventeen(17)). İngilizcede sayı sistemi son derece düzensiz. Çince’de, Japonca’da ve Kore dilinde öyle değil. Mantıksal bir sayma sistemleri var. On bir, on iki. İki-on-dört(24) gibi. Bu böyle sürüp gidiyor.
Bu fark Asyalı çocukların saymayı Amerikalı çocuklardan çok daha hızlı öğrenmeleri anlamına geliyor. 4 yaşındaki Çinli bir çocuk ortalama 40’a kadar sayabiliyor. Aynı yaştaki Amerikalı çocuklar ancak 15’e kadar sayabiliyor ve büyük bölümü 5 yaşına gelene dek 40’a kadar sayamıyor. Bir diğer deyişle Amerikalı çocuklar beş yaşına kadar en temel matematik becerilerinde Asyalı akranlarından çoktan bir yıl geride oluyor.
Sayı sistemlerinin düzenli olması aynı zamanda Asyalı çocukların toplama gibi temel işlemleri de çok daha kolay yapmaları anlamına geliyor. İngilizce konuşan 7 yaşındaki bir çocuğa kafasında 37 ile 22 toplamasını söylediğinizde, sözcükleri sayılara çevirmesi gerekecektir. Ancak o zaman işlemi yapabilir: 2 artı 7 eşittir 9 ve 30 artı 20 eşittir 50 yani sonuç 59. Asyalı bir çocuğa üç-on-yedi ile iki-on-ikiyi toplamasını söylediğimizde ise denklem hemen oracıktadır. Cümlenin içinde saklıdır. Rakamlara çevirmek gerekmez. Sonuç beş-on-dokuz.
Asya sistemi şeffaf. Karen Fuson adlı psikolog Asyalılarla Batılılar arasındaki farkları yakından incelemiş: “Bunun matematiğe yönelik tavrı bütünüyle farklı kıldığını düşünüyorum. Ezbere öğrenmek yerine çıkarabildiğim bir kalıp söz konusu. Bunu yapabilirim beklentisi var. Akla uygun olduğuna ilişkin bir beklenti var. Biz kesirler için beşte üç (three-fifths) diyoruz. Çincesi ise kelimesi kelimesine ‘5 parçadan üçünü çıkar’. Bu size kesrin ne olduğunu kavramsal olarak anlatıyor. Pay ile paydayı ayrıştırıyor.”
Batılı çocuklarda şu çok anlatılan matematiğin büyüsünü kaybetme hikayesi üçüncü ve dördüncü sınıfta başlıyor ve Fuson bunun bir kısmının belki de matematiğin bir anlam ifade etmemesine, dilbilimsel yapısının biçimsiz olmasına, temel kurallarının keyfi ve karmaşık görünmesine bağlı olduğunu ileri sürüyor. Asyalı çocuklar ise tam tersi bu zihin karışıklığının neredeyse hissetmiyor. Kafalarında daha çok sayı tutabiliyor, daha hızlı toplama yapabiliyor. Onların dillerinde kesirlerin ifadesi kesir gerçekte neyse ona uyuyor. Belki bu onları matematikten biraz daha fazla hoşlanmalarını sağlıyor ve belki de matematikten biraz daha fazla hoşlandıkları içindir ki zincirleme olarak, biraz daha çok çalışıyor, daha fazla matematik dersi alıyor, ev ödevlerini yapmaya daha istekli oluyorlar. Bir başka deyişle matematik söz konusu olduğunda Asyalılar en başından bir avantaja sahip.
