Su koçu darbesi, pompaların geometrik olarak daha yüksek kottaki bir yeri beslediği durumlarda terfi borusundaki ani enerji kesilmesi ve pompaların kontrolsüz çalıştırılması sırasındaki hız değişimleri sonucu oluşan sıvı momentumunun değişmesi olayıdır, bir başka deyişle akışkandaki ani basınç dalgalanmalarıdır. Su koçu darbesiyle beraber çoğunlukla boruya tos vuruluyormuşçasına bir ses oluşmaktadır. Bina içi ve dışında yer alan tesisatlarda, nispeten daha az görülür; Çünkü yapılara gelen suyu taşıyan boruların öncesinde darbe, çeşitli cihazlarla önlenir. Oluşan darbenin hesabı, hareket ve süreklilik denklemlerinin çözülmesi ile mümkün olmakta ve bu denklemler grafik ve sayısal çözüm yöntemleriyle çözülmektedir.
Boru hatlarında su darbesi, pompa motoru enerjisinin ani kesilmesi, hat üzerindeki vanaların kapatma/açma manevraları ve pompaya yol verilmesi gibi kaçınılamayacak nedenlerle ortaya çıkabilir. bu darbe sonucu boru hattında belirli periyotlarla oluşan aşırı basınç ve düşük basınç değerlerinde boru veya hat üzerindeki diğer elemanlar zarar görebilir. Bu nedenlerle boru hatların tasarımında darbe önleyici elemanlar hat üzerine monte edilmelidir.
Su kuyusu sistemlerinde ise su koçu darbesi;
– Pompaya en yakın iniş borusuna monte edilmiş çek vanasının duran su seviyesinin 9 m veya daha yukarıda olması.
– İniş borusuna yerleştirilmiş çek vanası sızdırdığı halde sonraki çek vanasının suyu tutması.
nedenleriyle olmaktadır.
Bahsi geçen iki durumda da iniş borusunda kısmi vakum oluşur. Pompada bir sonraki çalışma sırasında çok yüksek hızla hareket eden su, vakumu doldurarak kapalı çek valfe ve yukarısındaki boruda mevcut olan sabit suya vurması sonucu basınç dalgalanması ve hidrolik şok meydana gelir. Bu şok etkisi boruları çatlatabilir, bağlantı noktalarını kırabilir ve pompa ve/veya motora zarar verebilir. Su koçu darbesi tespit edilirse sistem kapatılarak pompa tesisatçısına başvurulması önem arz etmektedir.
Su koçu darbesinin genel gösterimi
Genel itibariyle tesisatlarda su darbesini önlemek için;
1- tesisatta zararların önüne geçilebilmesi adına sisteme uygun, darbeye neden olan bölgeye yakın olacak şekilde şok absorber(tutucu) takılması.
2- Hidrolik şokun azaltılabilmesi adına pompanın yumuşak yol verme ile çalıştırılıp, durdurulması , boru kesitinin artırılarak boru çıkışına genleşme tankı koyulması. Sürekli belli bir basınç altındaki sistemlerde tank hava basıncının çalışma basıncının 30% altında olması
3- Yatay ve dikey boru arasındaki vakumun azaltılabilmesi adına pompanın üst kısmında klepe kullanılması.
4- Diyaframın hızlı şoklara maruz kalmasının önlenmesi adına genleşme tankı öncesi çek valf kullanılması ve çek valf diyaframına bir adet 5 mm delik açılması
5- Çekvalfin depo çıkışı ile emme manifoldu arasında da bulundurulması ve çekvalf çapının boru çapının üstünde seçilmesi.
6- Membranlı tankın basma manifolduna en yakın yere konumlandırılması ve tanka bağlanan boru çapının manifold ölçüsüne veya ona yakın olması. Tank basıncının sistemin alt basıncının 10% altına ayarlanması.
gibi işlemler uygulanabilmektedir.
