Bağımlı değişken ve bağımsız değişken, bilimsel araştırmalarda ve deneylerde kullanılan iki temel terimdir. İki değişken arasındaki ilişkiyi anlamak için kullanılırlar.
Bağımlı Değişken ve Bağımsız Değişken
- Bağımlı Değişken:
- Bağımlı değişken, deneyin sonuçlarını veya ölçülen değişiklikleri temsil eder. Yani, bağımlı değişken, bağımsız değişkenin etkisine maruz kalan ve ölçülen veya gözlemlenen şeydir.
- Bağımlı değişken, deneyin sonucunda ortaya çıkan tepki veya değişikliklerdir. Bu değişken, deneyin amaçlarına ve hipoteze bağlı olarak belirlenir.
- Örneğin, bitki büyüme deneyinde bitkilerin boyu veya yaprak sayısı, ışık deneyinde ampulün parlaklığı, spor performansı deneyinde kalp atış hızı bağımlı değişken olabilir.
- Bağımsız Değişken:
- Bağımsız değişken, deneyin kontrol edilen kısmını temsil eder. Araştırmacının bilinçli olarak değiştirdiği veya manipüle ettiği değişkendir.
- Bağımsız değişkenin amacı, bağımlı değişken üzerinde bir etki yaratmaktır. Yani, bağımsız değişkenin farklı seviyeleri veya durumları, bağımlı değişken üzerindeki değişiklikleri gözlemlememize yardımcı olur.
- Örneğin, bitki büyüme deneyinde su miktarı, ışık deneyinde voltaj, spor performansı deneyinde egzersiz süresi bağımsız değişken olabilir.
Özetle, bağımlı değişken deney sonuçlarını temsil ederken, bağımsız değişken araştırmacının kontrol ettiği ve değiştirdiği değişkendir. İki değişken arasındaki ilişkiyi anlamak için yapılan deneylerde bu kavramlar oldukça önemlidir.
Bağımlı Değişken ve Bağımsız Değişken Örnekleri
Örnek 1: Faruk, bir bitki deneyi yapmaya karar verdi. Bitkilerin büyümesini incelemek istiyor. İşte Faruk’un deneyinde kullanacağı bağımsız ve bağımlı değişkenler:
- Bağımsız Değişken: Faruk, bitkilerin büyümesini etkileyebilecek bir şeyi değiştirmeye karar verdi. Bu nedenle, su miktarını değiştirmeye karar verdi. Su miktarı, deneyde kontrol edilebilen ve değiştirilebilen değişkendir. Dolayısıyla, su miktarı bağımsız değişkendir.
- Bağımlı Değişken: Faruk’un bitkileri büyüme sürecindeki değişiklikleri ölçmek istediği şey bağımlı değişkendir. Bu durumda, bitkilerin büyüme hızı veya boyu bağımlı değişken olabilir. Yani, su miktarındaki değişikliklere bağlı olarak bitkilerin büyüme durumu değişecektir.
Sonuç olarak, Faruk’un deneyinde su miktarı bağımsız değişkeni, bitkilerin büyüme durumu ise bağımlı değişkeni olacaktır.
Örnek 2: Zeynep, bir ışık deneyi yapmaya karar verdi. Ampulün parlaklığını etkileyen faktörleri incelemek istiyor. İşte Zeynep’in deneyinde kullanacağı bağımsız ve bağımlı değişkenler:
- Bağımsız Değişken: Zeynep, ampulün parlaklığını değiştirmek istiyor. Bu nedenle, ampulün voltajını değiştirmeye karar verdi. Voltaj, deneyde kontrol edilebilen ve değiştirilebilen bir değişken olduğu için bağımsız değişken olarak seçildi.
- Bağımlı Değişken: Zeynep, ampulün parlaklığını ölçmek istiyor. Yani, voltajdaki değişikliklere bağlı olarak ampulün parlaklık düzeyini gözlemleyecek. Ampulün parlaklık düzeyi bu durumda bağımlı değişkendir.
Bu deneyde, bağımsız değişken olan voltajı değiştirmek, bağımlı değişken olan ampulün parlaklığını etkiler. Bu sayede Zeynep, ampulün parlaklığını neyin etkilediğini anlayabilir.
Örnek 3: Ahmet, bir hava durumu deneyi yapmaya karar verdi. Güneş ışığının bitkilerin büyümesine etkisini incelemek istiyor. İşte Ahmet’in deneyinde kullanacağı bağımsız ve bağımlı değişkenler:
- Bağımsız Değişken: Ahmet, güneş ışığının etkisini ölçmek istediği için günün süresini değiştirmeye karar verdi. Günün süresi, deneyde kontrol edilebilen ve değiştirilebilen bir değişken olduğu için bağımsız değişken olarak seçildi.
- Bağımlı Değişken: Ahmet, bitkilerin büyümesini ölçmek istiyor. Yani, günün süresindeki değişikliklere bağlı olarak bitkilerin büyüme hızını gözlemleyecek. Bitkilerin büyüme hızı bu durumda bağımlı değişkendir.
Ahmet’in deneyinde, bağımsız değişken olan günün süresini değiştirmek, bağımlı değişken olan bitkilerin büyüme hızını etkiler. Bu sayede Ahmet, güneş ışığının bitkilerin büyümesine olan etkisini anlamış olacaktır.
Örnek 4: Merve, bir spor performansı deneyi yapmaya karar verdi. Egzersiz yapmanın kalp atış hızını etkileyip etkilemediğini anlamak istiyor. İşte Merve’nin deneyinde kullanacağı bağımsız ve bağımlı değişkenler:
- Bağımsız Değişken: Merve, egzersiz yapmanın etkisini ölçmek istediği için egzersiz süresini değiştirmeye karar verdi. Egzersiz süresi, deneyde kontrol edilebilen ve değiştirilebilen bir değişken olduğu için bağımsız değişken olarak seçildi.
- Bağımlı Değişken: Merve, spor yapmanın kalp atış hızını nasıl etkilediğini ölçmek istiyor. Yani, egzersiz süresindeki değişikliklere bağlı olarak kalp atış hızını gözlemleyecek. Kalp atış hızı bu durumda bağımlı değişkendir.
Merve’nin deneyinde, bağımsız değişken olan egzersiz süresini değiştirmek, bağımlı değişken olan kalp atış hızını etkiler. Bu deney sayesinde Merve, sporun kalp atış hızına olan etkisini anlamış olacaktır.
Örnek 5: Elif, bir bitki büyüme deneyi yapmaya karar verdi. Toprağın farklı tuz düzeylerinin bitkilerin büyümesine etkisini incelemek istiyor. İşte Elif’in deneyinde kullanacağı bağımsız ve bağımlı değişkenler:
- Bağımsız Değişken: Elif, toprağın tuz düzeyini değiştirmeye karar verdi. Toprağın tuz düzeyi, deneyde kontrol edilebilen ve değiştirilebilen bir değişken olduğu için bağımsız değişken olarak seçildi.
- Bağımlı Değişken: Elif, bitkilerin büyümesini ölçmek istiyor. Yani, topraktaki tuz düzeyindeki değişikliklere bağlı olarak bitkilerin büyüme durumunu gözlemleyecek. Bitkilerin büyüklüğü veya yaprak sayısı bu durumda bağımlı değişkendir.
Elif’in deneyinde, bağımsız değişken olan topraktaki tuz düzeyini değiştirmek, bağımlı değişken olan bitkilerin büyüme durumunu etkiler. Bu deney sayesinde Elif, topraktaki tuz düzeyinin bitki büyümesine olan etkisini anlamış olacaktır.
Eğitim Bilişim Ağı ya da kısaca EBA, Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı tarafından kurulan sosyal nitelikli eğitsel elektronik içerik ağına ulaşmak için tıklayınız.
