Bağımsız değişken, diğer değişkenlerin sonuçları üzerinde etkisi olan, ancak kendisi diğer değişkenlerden etkilenmeyen değişkendir. Bağımsız değişken genellikle deneyin kontrol edildiği değişkendir. Örneğin, bir araştırmada bir ilacın etkisini incelemek istediğinizi varsayalım. Bu durumda, ilaç bağımsız değişkendir, çünkü bu değişkeni denetleyebilirsiniz. Deney grubuna ilaç verirken, kontrol grubuna ise ilaç vermezsiniz.
Bağımlı değişken, bağımsız değişkenin sonuçlarını etkileyen değişkendir. Yani, bağımlı değişken bağımsız değişkenden etkilenir. Yukarıdaki örnekte, ilacın etkisini ölçmek istediğinizi varsaydık. Bu durumda, hastaların sağlık durumu, bağımlı değişkendir. İlacın etkisini ölçmek için, hastaların sağlık durumunu ölçerek ilacın etkisini belirleyebilirsiniz.
Kontrol edilen değişken, araştırmada incelenen bağımsız ve bağımlı değişkenlerin sonuçlarını etkileyebilecek diğer değişkenlerdir. Bu değişkenler, deneyde denetim altında tutulur ve sabit tutulur. Bu sayede, araştırmacılar bağımsız değişkenin bağımlı değişkene etkisini belirlemek için diğer faktörlerin etkisini azaltabilirler. Örneğin, ilacın etkisini incelediğiniz örnekte, hastaların yaşları, cinsiyetleri ve diğer tıbbi koşulları kontrol edilen değişkenlerdir.
Bağımlı, Bağımsız ve Kontrol Edilen Değişken Örnek Deneyler
Örnek Çalışma:
Bir deney tasarlayarak bağımsız, bağımlı ve kontrol edilen değişkenleri açıklayabilirim.
Deneyimizde, bitkilerin büyümesini artırmak için farklı miktarlarda gübre kullanacağız. Bu deneyde, bağımsız değişken gübre miktarıdır. Bağımlı değişken ise bitkilerin büyüme hızıdır. Kontrol edilen değişkenler ise aynı tür bitki, aynı çevre koşulları (ışık, sıcaklık, nem vb.), aynı toprak tipi ve büyüme süresidir.
Deneyi yapmak için, aynı türden 10 bitki alacağız ve her bitkiye farklı miktarlarda gübre uygulayacağız. Gübre miktarları, bitkilerin büyüme hızını etkileyeceği için, bu değişkeni kontrol etmek önemlidir. 10 bitkiden 5 tanesi farklı miktarlarda gübre ile beslenecek, diğer 5 bitki ise kontrol grubu olarak kullanılacak ve hiç gübre verilmeyecek.
Deney süresince, bitkilerin büyüme hızını ölçeceğiz. Bitkilerin boyunu ölçmek için her hafta aynı saatlerde bir ölçüm yapacağız. Bitkilerin büyümesi, gübre miktarına bağlı olarak değişeceği için, her hafta bitkilerin büyümesi ile gübre miktarını karşılaştırarak sonuçlarımızı analiz edeceğiz.
Sonuç olarak, bu deneyde bağımsız değişken gübre miktarı, bağımlı değişken ise bitkilerin büyüme hızıdır. Kontrol edilen değişkenler ise bitki türü, toprak tipi, çevre koşulları ve büyüme süresidir. Bu deney tasarımı, bağımsız ve bağımlı değişkenlerin yanı sıra kontrol edilen değişkenleri de belirleyerek deney sonuçlarının daha güvenilir olmasını sağlar.
Örnek Çalışma:
Deneyimizde, farklı uyku saatleri uygulamalarının öğrencilerin ders başarıları üzerindeki etkisini inceleyeceğiz.
Bağımsız değişkenimiz, öğrencilerin uyku saatleridir. Bu değişkeni kontrol etmek için, her öğrenciye belirli bir uyku saati verilecektir.
Bağımlı değişkenimiz, öğrencilerin ders başarılarıdır. Bu değişkeni ölçmek için, öğrencilerin notları kullanılacaktır.
Kontrol edilen değişkenlerimiz ise öğrencilerin yaşları, cinsiyetleri, öğrenci başarıları (okul ortalamaları), ders materyalleri, sınıf koşulları ve sınıfın eğitim süresidir.
Deneyimiz için, 20 öğrenci alacağız ve onları rastgele iki gruba ayıracağız. Bir grup, erken uyuma saati belirleyeceği ve diğer grup, normal uyuma saati uygulayacağı şekilde düzenlenecektir. Erken uyuyan grup, 22:00’da yatıp sabah 7:00’de kalkarken, normal uyuyan grup, 24:00’da yatıp sabah 9:00’da kalkacaktır.
Deney süresince, her öğrencinin ders notları kaydedilecektir. Dönem sonunda, iki grup arasındaki not farkı karşılaştırılacaktır.
Sonuç olarak, bu deneyde bağımsız değişken uyku saatleri, bağımlı değişken öğrencilerin ders başarılarıdır. Kontrol edilen değişkenler ise öğrencilerin yaşları, cinsiyetleri, öğrenci başarıları (okul ortalamaları), ders materyalleri, sınıf koşulları ve sınıfın eğitim süresidir. Bu deney tasarımı, bağımsız ve bağımlı değişkenleri belirleyerek, deney sonuçlarının daha güvenilir olmasını sağlar.
