STEM alanları nelerdir?
Uluslararası alanda genel kabul görmüş bir STEM eğitim
ve çalışma alanı sınıflandırması yapılmamış olmakla
birlikte uzmanlar arasında STEM alanlarının fen (science),
teknoloji (technology), mühendislik (engineering)
ve matematik (mathematics) bilgilerini kullanmayı
gerektiren alanlar olduğu konusunda bir fikir birliği söz
konusudur. Fen alanları olarak uzay bilimleri, yer bilimleri,
yaşam bilimleri (çevrebilimi, genetik, patoloji, beslenme
vb.), fizik ve kimya; teknoloji alanları olarak bilgisayar
bilimleri ve bilişim bilimleri (kriptoloji, programlama,
yapay zekâ vb.); mühendislik alanları olarak mekanik,
endüstri, elektrik, malzeme ve inşaat mühendislikleri;
matematik alanları olarak ise cebir, geometri, istatistik ve
oyun teorisi gibi alanlar sayılabilmektedir.1
STEM alanlarına karşılık gelen bölümlerde fen, teknoloji,
mühendislik ve matematik alanlarında pratik çözümler
uygulama, inovasyonun gereksinimlerine karşılık
verebilmek adına teknolojik gelişmeleri takip etme ve
yenilikçi ve sorgulayıcı bakış açısına sahip olma becerileri
ön plana çıkmaktadır.
Tıp, mimarlık ve ilgili alanlardan mezun olan kişiler mezun
olunan alan özelindeki spesifik sektörlerde işgücüne dahil
olmaları nedeniyle STEM kapsamında gerçekleştirilen
analiz ve çalışmalara dahil edilmemektedir.2
1 Dennis Vilorio (2014) STEM 101: Intro to tomorrow’s jobs, Occupational Outlook Quarterly, Erişim:
2 UKCES (2013), The supply of and demand for high-level STEM skills, UK commission for employment and skills, Evidence Report 77.
STEM alanlarının kritik rolü
Teknolojik dönüşümün önemli bir rol oynadığı günümüz
dünyasında üretken, girişimci ve buluş odaklı eğitim
büyük önem taşımaktadır. STEM eğitiminin disiplinler
arası bakış açısı geliştirmesi, teorik bilgilerin uygulamaya
dönüştürülmesine yardımcı olması, eleştirel düşünmeyi
teşvik etmesi ve problem çözme becerilerini kazandırması
nedeniyle eğitimin niteliğini geliştirmenin yanında iş
dünyasının beklentilerine de cevap teşkil etmektedir.3
STEM eğitimi ile bireyler dijital çağın gerektirdiği ve iş
dünyasının beklentilerine ayak uyduracak becerilere sahip
olma imkanı elde etmektedir.
STEM eğitimi, yenilikçiliğin temelini oluşturması
nedeniyle ekonomik büyümede kritik önem arz
etmektedir. Yenilikçilik konusundaki potansiyelin
ortaya çıkarılması için gereğine uygun olarak eğitilmiş
işgücüne ihtiyaç duyulmakta ve veriyi ve bilgiyi temel
alan, dijital teknolojiler ve inovasyon ile yürüyen global
ekonomide yarışta kalmak isteyen şirketler için STEM
alanında eğitim almış çalışanlara daha fazla ihtiyaç
doğmaktadır. Yapılan bir araştırmaya göre, en hızlı
büyüyen mesleklerin %75’i STEM alanlarında kullanılacak
yetkinlikler gerektirmektedir.4
Ayrıca, Türkiye’de “İnsan
kaynakları direktörlerinin %57’si, 5 yıl içerisinde STEM
alanındaki işgücü talebinin artacağını düşünmektedir.”5
STEM’i destekleyen, 21. Yüzyılın ‘kurtarıcı yeteneklerine’
talebin artacağı öngörülmektedir. Kurtarıcı yeteneklere
örnek olarak; kritik/eleştirel düşünebilme ve problem
çözebilme, sistemler ve insanlar arasında işbirliği
geliştirme ve liderlik, girişimcilik ve inisiyatif alma, etkili
sözlü ve yazılı iletişim, analitik beceriler, sürekli öğrenme,
merak ve yaratıcılık verilebilir.6
Yalnızca inovasyon odaklı bir büyüme şekli, katma
değeri olan iş alanları ve sektörler yaratma potansiyeline
sahiptir.7
Bu doğrultuda gelişen teknoloji ve bunu takip
eden ekonomik kalkınma yolunda STEM iş alanlarının
diğer iş alanlarına oranla daha fazla büyüme sağlaması
beklenmektedir.8
Son dönemde yapılan araştırmalar, STEM eğitiminin
ekonomide önemli bir rol oynadığını ortaya koymaktadır.
Örneğin, ABD’de endüstri devriminden beri STEM
işlerinin (STEM jobs) tüm işler içindeki oranının iki
katına çıktığı ve işlerin giderek daha fazla STEM bilgisi
talep ettiği görülmektedir.9
Teknoloji ve dijitalleşme
ekonomileri dönüştürürken, STEM eğitimi ve STEM
işgücü inovasyon kapasitesini artıracak nitelikli işgücü
sorunu için çözümün anahtarını oluşturmaktadır. Buna
ek olarak STEM becerilerine sahip kişiler iş hayatında
istenilen niteliklere daha kolay uyum sağlayabilmektedir.10
3 MEB (2016) STEM Eğitim Raporu, sayfa 10-12, Erişim:
https://yegitek.meb.gov.tr/www/meb-yegitek-genel-mudurlugu-stem-fen-teknoloji-muhendislik-matemetik-egitim-raporu-hazirladi/icerik/719 4
Becker, K. And Park, K. (2011), “Effects of integrative approaches among, STEM subjects on students learning”, Journal of STEM Education Volume 12 Issue 5&6. 5 TUSIAD (2014), “STEM alanında eğitim almış işgücüne yönelik talep ve beklentiler araştırması”, sayfa 64. 6
Tony Wagner (2008), The Global Achievement Gap, 7
OECD (2010), Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD Publishing. 8
Dennis Vilorio (2014) STEM 101: Intro to tomorrow’s jobs, Occupational Outlook Quarterly, Erişim: 9
Rothwell J. (2013) the Hidden STEM economy, Metropolitan Policy Programme, Brookings. 10 MEB (2016) STEM Eğitim Raporu, Erişim: http://yegitek.meb.gov.tr/www/meb-yegitek-genel-mudurlugu-stem-fen-teknoloji-muhendislik-matematik-egitim-raporuhazirladi/icerik/719
STEM inovasyonu destekliyor
STEM eğitimi almış işgücü konusunda liderlik eden
ülkeler inovasyon konusunda da öncü konumunda
yer almaktadır. Örnek olarak, OECD STEM alanları
mezunları listesinde 36 ülke içinde Almanya üçüncü
sırada yer alırken ABD 33. sırada yer almaktadır.11
Patentin inovasyon konusunda önemli bir kriter olduğu
düşünüldüğünde, Almanya’da her 1000 araştırmacıya 53
patent, ABD’de her 1000 araştırmacıya 39 patent düştüğü
bir örnek olarak verilebilir.12
STEM alanları, inovasyonun temel amaçlarını destekleyici
ve gelişmesinde katalizör görevini üstlenmektedir. STEM
alanlarının inovasyonu desteklemesi, geliştirme ve
iyileştirme safhalarında düşük maliyetler ile yüksek ticari
gelir elde edilmesini de beraberinde getirmektedir. STEM
alanlarının, gayrisafi yurtiçi hasıla içerisinde yer alan ticari
faaliyet kollarının her birinde az ya da çok etkisi olduğu
göz önünde bulundurulursa ekonomik büyüme için de
önemli bir etken olduğu görülmektedir.
STEM’in inovasyondaki destekleyici gücüne örnek
vermek gerekirse emniyet kemeri, kalp pili, Skype iletişim
uygulaması gibi yenilikçi araştırmalarını ticarileştirmekte
oldukça başarılı olmakla bilinen İsveç akla gelmektedir.
İsveç eğitim sisteminde STEM alanları önemli bir yer
tutmakta ve devlet tarafından fen ve matematik puanları
üniversitelerin STEM bölümlerine girmeye yeterli
olmayan öğrencilere ücretsiz destek dersleri imkânı
sağlanmaktadır.13 İsveç’te devlet tarafından gerçekleştirilen
bu destek ile üniversitelerin yükseköğretim STEM alan
mezunlarında 2000 yılından 2014 yılına kadar geçen süre
içerisinde %28 oranında artış görülmüştür.14
Buna ek olarak tüm dünyada STEM alanlarında
öğrencilerin ihtiyacı olan becerileri geliştirmeleri
konusunda destek olmak üzere çalışmalar
gerçekleştirilmekte ve bu amaçla kurulan kurumlar
tarafından destekler verilmektedir.
Amerika’da 2013 yılında Obama hükümeti gelecek vaat
eden STEM alanlarındaki öğrencilere ihtiyacı olan becerileri
geliştirmeleri konusunda destek olmak üzere “Yenilik için
Eğitim” (Educate to Innovate) kampanyasını başlatmıştır.15
Doğru altyapı oluşturarak yetkinlikleri geliştiren ülkeler,
STEM eğitimine önem vererek geleceğin temel becerilerini
teşvik etme ve inovasyon için gerekli yetkinliklere sahip
insan kaynaklarını yetiştirme yönünde önemli adımlar
atmış bulunmaktadır.
Bu doğrultuda Türkiye’de de STEM alanlarında farkındalık
oluşturmak ve eğitim ihtiyaçlarının karşılanabilmesi adına
çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bunlara örnek olarak:
• İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından
“Okul-Sanayi İşbirliği İstanbul Modeli” projesi hayata
geçirilmiştir. Bu projeye göre “nitelikli işgücüne ihtiyacı
olan sektör temsilcisi tüm işletme ve kurumlar, odalar,
sivil toplum kuruluşları ve üniversitelerin işbirliği ile
yürütülmeye başlanmıştır.”16 Bu model ile okullarda
teknolojik altyapının gelişimi, işletmelerin öğrenciler ile
deneyimlerini paylaşması ve istihdam odaklı bakış açısının
geliştirilmesi hedeflenmiştir.
11 The Brookings Institute (2015), Skills and Innovation Strategies to Strengthen U.S. Manufacturing Lessons from Germany, sayfa 7. 12 The Brookings Institute (2015), Skills and Innovation Strategies to Strengthen U.S. Manufacturing Lessons from Germany, page 7. 13 OECD (2012), Science, Technology, and Industry Outlook 2012, OECD Publishing, sayfa 206-207., 14 OECD, Graduates by field of education Available at: http://stats.oecd.org/Index.aspx?DatasetCode=RGRADSTY 15 https://obamawhitehouse.archives.gov/issues/education/k-12/educate-innovate 16 10 KSS Türkiye (2016), Bilgi Teknolojileri Sektöründe Beceri Açığı ve İyi Örnekler, sayfa 7-8.
• Bahçeşehir Okullarında STEM eğitimi uygulanmakta
ve yükseköğretim STEM alanları desteklenmektedir.17
Ayrıca Bahçeşehir Üniversitesi’nde kurulan STEM
Merkezi (BAUSTEM ya da FeTeMM) tarafından STEM
araştırmaları gerçekleştirilmektedir.18
• Hacettepe Bilim, Teknoloji, Mühendislik ve Matematik
Eğitimi ve Uygulamaları Laboratuvarı (Hacettepe
STEM & Maker Lab) 2009 yılından bu yana Türkiye’nin
bilimsel araştırma ve teknolojik gelişme kapasitesini
arttırmasına ve sosyal ve ekonomik kalkınmasına destek
vermek için kurulmuştur. Bu laboratuvar yenilikçi eğitim
yaklaşımını destekleyen projeler gerçekleştirmektedir. Bu
projeler; Bilim – Öğretmen Eğitiminde İleri Uygulamalar
(S-TEAM), Araştırmaya Dayalı Bilim Öğreniminde
Değerlendirme Stratejileri (SAILS) ve Yaşam için
Matematik ve Fen (MASCIL)’ dir.19
• İstanbul Aydın Üniversitesi Eğitim Bilimleri ve
Teknolojileri Merkezi 2015 yılında STEM Okulu
kurulmuştur. Bu okulun amacı, STEM alanlarında
öğretmenlerin ve öğrencilerin yetkinliklerini arttırmak
ve okulların STEM okullarına dönüşümüne katkı
sağlamaktır. Bu merkez tarafından “STEM Öğretmeni
Sertifika Programı” hayata geçirilmiştir.20
• Özyeğin Üniversitesi bünyesinde yer alan STEM
Akademi’de, üreten bir nesil hedefiyle kurulan Openfab
İstanbul 6-12 yaş arası çocuklar için maker (kodlama,
robotik, elektronik vb.) eğitimleri vermektedir.21
• STEM üzerine her yıl farklı üniversitelerden
katılımcılar ile gerçekleştirilen konferans ve etkinlik
olarak Stem&MakersFest Expo düzenlenmektedir.22
Birçok farklı üniversiteden akademisyenlerin katılımıyla
oluşturulmuş STEM proje uygulaması için PDStem
uygulamaları yer almaktadır.23
• Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) bünyesinde
yer alan BİLTEMM Bilim, Teknoloji, Mühendislik
ve Matematik alanlarında eğitim imkanlarının ve
politikalarının geliştirilmesi amacıyla kurulmuştur.
Okulların, öğretmenlerin ve öğrencilere sunulan eğitim
imkanlarının geliştirilmesi için öğretmen atölyeleri,
projeler ve eğitimler sağlamaktadır.24
• Milli Eğitim Bakanlığı Yenilik ve Eğitim Teknolojileri
Genel Müdürlüğü (YEĞİTEK) tarafından STEM Eğitimi
Raporu yayınlanmış ve ülkemizde STEM Eğitimi’ne
geçilmesi amacıyla model önerisinde bulunulmuştur.25
17 http://www.bahcesehir.k12.tr/tr/egitim/detay/STEM–A/21/81/0
18
19 http://www.mascil.hacettepe.edu.tr/h_stemlab_1.pdf
20 http://www.stemokulu.com/
21 https://www.ozyegin.edu.tr/tr/girisimcilik-merkezi/openfab-istanbul/stem-akademi
22 :
23
24
25 http://yegitek.meb.gov.tr/STEM_Egitimi_Raporu.pdf
Dijital dönüşüm ve STEM
Dijitalleşme, içinde bulunduğumuz 21. yüzyılın en önemli
mega-trendlerinden biri olarak önümüzdeki yıllarda
meydana gelecek gelişmelerin en etkin yapı taşlarından
biri olacaktır. Dijitalleşme ile meydana gelen yeni
teknolojik gelişmeler, ekonomideki arz-talep ile orantılı
olarak üretim ve tüketim dengelerini belirleyecektir.
Dijitalleşmenin hayatımızdaki yerine ve etkisine örnek
vermek gerekirse yapay zekâ, üç boyutlu yazıcılar ve kitlekaynak
kullanımı bunlardan bazıları olabilir.
Global platformda STEM mezunları
Dijital dönüşüm ile ortaya çıkan gereksinimler
doğrultusunda dünyada STEM becerileri gerektiren
iş alanlarında nitelikli çalışan sayısını arttırabilmek
için iyileştirici çalışmalar gerçekleştirilmektedir.
Bu doğrultuda ülkelerin STEM alan mezunlarına
bakıldığında Çin’in ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir.
Çin ve Hindistan’daki STEM alan mezunlarının
aynı oranda artması halinde 2030 yılı itibari ile
“Organization for Economic Co-operation and
Development” (OECD) ve “Group of Twenty” (G20)
ülkelerinin toplam STEM ihtiyacının %60’ını Çin ve
Hindistan’ın karşılayacağı öngörülmektedir.31
OECD tarafından en son 2014 yılında yayımlanan,
alanlarına göre mezun verisi arasından seçilmiş bazı
ülkelerin STEM mezunlarının toplam mezunlara oranları
Grafik 3’te görülmektedir. Türkiye’nin %17 olan STEM
mezunlarının toplam mezunlara olan oranı Brezilya’nın
(%16) ilerisinde yer alırken, ABD (%17), Avusturalya
(%17) ile benzerlik göstermektedir. Buna ek olarak
Meksika (%27), Birleşik Krallık (%26), İsrail (%18),
Polonya (%20), Danimarka (%19) gibi OECD ülkelerinin
oranlarının gerisinde yer almaktadır. Almanya, % 36 ile
grafikteki ülkeler arasında başı çekmektedir.
31 OECD (2015), Education indicators in focus, OECD Publishing, Erişim:
32 OECD, Graduates by field of education. Erişim: http://stats.oecd.org/Index.aspx?DatasetCode=RGRADSTY
33 https://istatistik.yok.gov.tr/
34 https://istatistik.yok.gov.tr/
35 ICE. (2015). STEM-designated degree program list. U.S. Immigration and Customs Enforcement (ICE). Erişim: https://www.ice.gov/sites/default/files/documents/Document/2014/stem-list.pdf
STEM mezunlarının toplam işgücü içerisindeki payına
bakıldığında ise, Grafik 4’te görüldüğü gibi 2014 yılında
Türkiye’nin 27 baz puan ile analizde yer alan diğer
gelişmekte olan ülkeler Brezilya (17) ve Meksika (26) baz
puanlarından daha yüksek olduğu görülmektedir. Buna ek
olarak diğer OECD ülkelerinin STEM mezun sayısının toplam
işgücüne oranları açısından karşılaştırdığımızda Polonya
(61), Birleşik Krallık (53), Almanya (42), Avusturalya (40),
Danimarka (39), Israil (35) ve ABD’nin (29) baz puan ile
Türkiye’nin ilerisinde olduğu gözlemlenmiştir.
STEM mezun oranları Avusturalya, bazı Avrupa
ülkeleri ve ABD için endişe verici gibi dursa da, STEM
mezunlarının toplam işgücüne oranına bakıldığında
Avrupa ülkelerinin Meksika, Brezilya ve Türkiye’nin
önünde yer aldığı görülmektedir.
Ayrıca, STEM alanlarında kullanılacak yetkinliklere sahip
insan sayısının artması için eğitimin seçeneklerden sadece
biri olduğunu unutmamak gerekir. Bunun yanı sıra,
şirketler çalışanlarına bu konuda beceri yatırımı yaparak
yetkinlik kazandırıp bilinçlendirebilir ya da hazır nitelikli
çalışanları yurtdışından istihdam edebilir. Bu konu son
yıllarda oldukça tartışılmış olup sonuç olarak dünya
çapında STEM alanlarında kullanılacak yetkinliklerde
eksiklik olmadığı, aslında sorunun bu becerilere sahip
kişilerin dağılımında yattığı ileri sürülmüştür. Örnek
olarak, İngiltere’de elektrik mühendisi açığı yaşanırken,
Hindistan’da ya da Çin’de bu açığı kapatabilecek büyüyen
ve gelişen bir kapasite olabilir.
Dünyadaki teknolojik gelişim hızı da göz önünde
bulundurulduğunda iş kollarına ait hemen hemen her
sektörün bundan etkilenmesi kaçınılmaz olacağı gibi
özellikle güç üretimi, elektrik dağıtımı, elektrik, su
ve havagazı hizmetleri, gıda zinciri, sağlık hizmetleri,
ulaşım, bilgi teknolojileri ve iletişim alanlarında STEM
etkisinin yüksek olması beklenmektedir. Buna ek
olarak sayısal beceri gerektiren alanlar dışında sanat,
eğlence, spor, eğitim ve finans alanlarındaki ekonomik
kalkınmada da STEM etkisi göz ardı edilmemelidir.
Ancak günümüzde STEM mezunları ve iş kollarında
çalışan kişi yeterliliklerine baktığımızda STEM
mezunları, alanları dışında da yüksek oranda işgücüne
katkıda bulunmaktadır.39
36 http://stats.oecd.org/Index.aspx?DatasetCode=RGRADSTY
37 https://istatistik.yok.gov.tr/
38 http://data.worldbank.org/indicator/SL.TLF.TOTL.IN?end=2012&start=1990
39 Royal Acedemy of Engineering (2016), The UK STEM Education Landscape, Lloyod’s Register Foundation, sayfa 10.
Kaynak: PwC araştırma raporları
