“Kitap Okumak Gözlem Yapmak Gibidir” ve “Gözlem Kuram Yüklüdür. Her Gözlem Bir Beklentiyle Yapılır.” Önermeleri Üzerine Düşünceler

Kitap okumak nedir, sorusu üzerine düşündüğüm kendi içimde birçok yanıt aldım. Kitap okumak bir devrimdir, üstelik dünyadaki birçok insanla birlikte yapılan bir devrim. Bir kitabın satırları arasında gezinirken sizinle birlikte nice kimselerde o satırlara geziniyor, gezindi ve gezinecek… Başka ne için bunca insanı bir araya toplayabilirsiniz ki? Sınırlı sayıdaki şey için. Bunun dışında kitap okumak zaman makinesi ile diyarlara yolculuk etmek, yazarın paradigmasından dünyayı gözlemlemek gibidir. Yazar kısa bir süreliğine paradigma gözlüğünü size armağan etmiştir, geçmişe doyasıya bakabilin diye. Bir Bilim Tarihi kitabı okuduğunuzda (örneğin Kozmos) Tycho Brahe’nin, Kepler’in, Newton’un ve daha birçok insanın odasına misafir olur, orayı gözlemlersiniz, ve oradan da tüm evreni gözlemlersiniz.

Kuramın tanımı içerisinde gözlem vardır. Kuram gözlemle bütünleşmiştir aslında. Gözlemlerimizin sonucunda çoğu zaman bir kuramımız olur. Bu ille de bilimselliği ile ön plana çıkmayabilir. Günlük hayatta yaptığımız gözlemlerde hayatımızda bize yol gösteren rehber kuramlarımız olur. ‘Dedikodu cesur olmayan kimselerin işidir.’ cümlesi günlük hayatta yapılan gözlemler ile elde edilmiş olabilir. Bu gözlem çoğu zaman somut da olmayabilir örneğin; Albert Einstein ve meşhur ‘Düşünce Deneyleri’. Bir foton tanesinin üzerinde gezersem ne olur, diye düşündü ve bunu gözlemledi. Sonunda ortaya ne mi çıktı? Anlamaya çalışırken beynimizden alevler çıkan Özel Görelilik kuramı. Bazen Einstein’ın bu deneyleri makro kozmosu analojilerle canlandırdı. Einstein ve Edington filminde de gösterilen ekmek, örtü ve elmadan oluşan -Newton’un kafasına düşen elma yine Bilim Tarihi sahnelerinde yerini almış anlaşılan- deney. Einstein’ın bu deneyden bir beklentisi vardı. Merkür’ün açıklanamayan dönüşünü açıklamak.

Bu iki önermeyi birleştirmek güzel olacaktır. Her kitap okuyuşumuzda yeni bir gözleme başlarız ve sonunda bir kuram elde ederiz. Bu kuram beklentisi ise kitabın en başında içimizde zaten vardır, bu amaçla kitap okuma yolculuğuna/gözlemine çıkarız. Nice insanlar tanırız bu yolculukta ve yolculuklar yani gözlemlerimiz bizi yormaz. Yoldaşımız burada kitaptır. Yol yormuyorsa yoldaşındandır & Yol değil varmak güzel ama en güzeli yoldaş…

Dipnot: “Kitap okumak gözlem yapmak gibidir.” sözü kıymetli hocam Doç. Dr. Davut Sarıtaş’a aittir. “Gözlem Kuram Yüklüdür. Her Gözlem Bir Beklentiyle Yapılır.” sözü ise Fransız matematikçi, fizikçi ve felsefeci Pierre Duhem’indir.

Sevgi Dener

21/04/2021