Proje Adı: Çayımın Demi, Giysimin Rengi
Proje Amacı: Çay ve çay çeşitleri ile organik kumaş boyama
Giriş:
Çay yüzyıllardır süregelen bir gelenektir. Çay, dünyadan sudan sonra en fazla içilen ve içme alışkanlığı gittikçe artan bir içecektir.
Türkiyenin çay üretimi konusunda dünyadaki yeri; Tarım alanlarının genişliği bakımından üretici ülkeler arasında 6. sırada, Kuru çay üretimi bakımından üretici ülkeler arasında 5. sırada, Yıllık kişi başı tüketim bakımından dünya ülkeleri arasında 4. sırada yer almaktadır.
Ülkemiz çay tüketimi açısından dünya da İrlanda dan sonra en fazla çay içilen ikinci ülkedir. Türkiye de nüfusun % 96 sı her gün çay içmektedir. Kişi başına düşen yıllık çay tüketimi ortalama 3 kg, bir başka hesapla 1250 bardak çay yapıyor.
Çay, polifenoller, mineraller, vitaminler, alkaloidler, karbonhidratlar, proteinler vb. 4000 den çok kimyasal madde içermektedir. Kuru çayda bulunan maddelerin yitirilmeden deme geçmesi, uygun ve doğru demleme ile gerçekleşebilir.
Çayın işlenmiş yapraklarının kaynar suda demlenmesiyle içecek elde edilir. İçeriğinde bulunan tein, kafein, tannik asit (tanen), teofilin ve antioksidanlar bulunmaktadır. Çaya kırmızı rengi kazandıran madde tannik asittir.
Eski çağlardan bu yana bilinen türlü kumaş boyama teknikleri vardır. İlk çağda Anadolu ve Mısır uygarlıklarında çeşitli boyaların kullanılarak kumaşların renklendirildiği, Orta çağda ise Batı Avrupa ülkelerinde kullanıldığı bilinmektedir. Özellikle yünlü ve pamuklu dokumaların boyanmasında doğal birçok yöntem kullanılmıştır. Pamuklu kumaşlar suyu çok iyi emdiklerinden, çaydan elde edilecek boyanın bu tip kumaşlara çok iyi tutunacağı düşünülmüştür. Hepimizin bildiği üzere çay tek başına kumaşa temas ettiğinde, normal bir yıkama ile kumaştan kolayca uzaklaşabilir. Fakat şekerli çay için bu geçerli değildir. Bu sonuçtan yola çıkarak çaydaki renk kaynağı olan madde, tannik asidin kumaş boyamadaki kullanabilirliğinin incelenmesi projenin konusunu oluşturmaktadır.
Çalışmalar sırasında proje danışman öğretmenimiz Ülkü KUŞ dan, uzman biyolog Duygu CELEBCİOĞLU ve uzman kimyager Pınar ÇETİN den yardım alınmıştır.
KULLANILAN YÖNTEM
Çalışmada bilimsel işlem basamakları uygulanmıştır. Proje konusu belirlenmiştir. Kaynak taraması ve gözlemler yapılmıştır. Kontrollü deneyler yapılarak veriler elde edilip kaydedilmiştir. Elde edilen sonuçlar karşılaştırılmış ve ilişkilendirilmiştir.
DENEYSEL SÜREÇ
1- Kumaş boyama işlemi için siyah çay ve kuşburnu çayı belirlenmiştir.
2- Bu iki farklı çay çeşidinden aşağıda belirtilen miktarlarda tartılarak su ve etanol içerisinde ısıtılarak çözünmeleri sağlanmış ve böylece stok çözeltilerimiz hazırlanmıştır.
STOK ÇÖZELTİLERİMİZ
600 ml su + 30 gr siyah çay
600 ml su + 30 gr kuşburnu çayı
200 ml etanol + 15 gr siyah çay
200 ml etanol + 15 gr kuşburnu çayı
3- Su ve çaylardan oluşan stok çözeltimizden 100 er ml alarak 4 farklı deney grubu oluşturmayı amaçladık.
4- Etanol ve çaylardan oluşan stok çözeltilerimizden 50 er ml alarak 4 farklı deney grubu oluşturmayı amaçladık.
5- Her bir grubumuza farklı oranlarda küp şeker ilave ederek boyar maddenin kumaşa tutunması sürecinde şekerin ve şeker miktarının etkisini belirlemeyi amaçladık.
6- Bu işlemlerin hepsini siyah çay ve kuşburnu çayının stok çözeltileri ile hazırladık.
7- Toplamda kontrol gruplarıyla beraber 16 deney grubumuz oluştu. Bu gruplarımız ayrıntılı olarak resim bölümünde TABLO olarak verilmiştir.
8- Son olarak her deney grubumuzun içine 2 şer adet dikdörtgen kesilmiş beyaz kumaş parçası koyarak 1 gün süreyle beklettik. Sürenin sonunda kumaşlardan birini alarak sirke içinde bekleterek, sirkenin boya sabitleyici etkisini görmek istedik.
Deneyimizin son aşamasında boyadığımız tüm deney grubu kumaşlarımızı (sirkede bekleyenlerde dahil) deterjanla yıkayarak kuruttuk ve kumaşlardaki boyanma miktarlarını karşılaştırdık.
SONUÇLAR
Siyah çay ve kuşburnu çayı ile boyadığımız tüm kumaşlarımızı inceledik. Bu kumaşların yarısını sirkede bekleterek etkinsi gözlemledik. Ayrıca tüm kumaşlarımızı deterjanlı su ile yıkayıp kuruttuk. Kurumuş kumaş parçalarımızı incelediğimizde tüm kumaşların boyandığını gördük.
Su ile hazırladığımız çay içeriğinin etanol ile hazırladığımıza göre kumaşları daha iyi boyadığını gözlemledik. Ayrıca şekerin gerçekten de kumaş boyamada etkili olduğunu gördük. Şeker miktarı arttıkça kumaşlardaki boya miktarları da artmıştır. Elde ettiğimiz kumaşlar ve tablolarımız resim bölümünde yer almaktadır.
SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ
Çay fabrikalarında her yıl binlerce ton çay üretimi gerçekleşirken bir yandan da çayla kimyasal içerik bakımından hemen hemen aynı özelliklere sahip çay atığı oluşmaktadır. Bu çay atıklarının kumaş boyama fabrikalarında değerlendirilebilir. Böylece hem organik bir boya kullanılmış hem de atıkları değerlendirilmiş olacaktır.
PROJE TAKVİMİ
1 Ekim – 15 Ekim: Literatür taraması
16 Ekim – 5 Kasım: deney malzemelerinin hazırlanması
12 Kasım – 20 Aralık: Deney gerçekleştirildi ve fotoğraflar çekildi
21 Aralık – 06 Ocak: Verilerin yorumlanması ve rapor yazımı
BÜTÇE
Siyah çay (5 TL), kuşburnu çayı (5 TL), kesme şeker (3 TL), sirke (4 TL) : 17 TL
KAYNAKLAR
AKOVA, Y. (2008), Siyah Çay. T.C. Başbakanlık, Dış Ticaret Müsteşarlığı, ihracatı geliştirme etüd merkezi
POYRAZOĞLU, E. Ve diğ. , Çay deminin bileşimine etkili bazı faktörler üzerinde araştırma. Gıda mühendisliği dergisi, 38-45
http://www.bitkicaylarininfaydalari.com/tag/yesil-cay/
http://www.retailturkiye.com/kapak-konusu/soguyan-havalar-cay-pazarini-buyutuyor
http://www.seckin.com.tr/kitap/n/943524233/title/cay-bitkisi-biyokimyasi-burhan-kacar.htm
ÖZEL ESENKENT OKYANUS ORTAOKULU
TALATPAŞA CAD. YEŞİLIRMAK SOK. BAHÇEŞEHİR PAZARTÜRK KARŞISI NO:2 ESENKENT-ESENYURT/İSTANBUL
KİMYA – ÇAYIMIN DEMI, GIYSIMIN RENGI
İREM SÖNMEZ DAMLA DURMUŞ
ÜLKÜ KUŞ
Fen Projesi / Matematik Projesi
Bu Benim Eserim Fen Bilimleri ve Matematik Projeleri Yarışması
Bilim Şenliği Projeleri
