ERZURUMLU ŞEYHULİSLÂM MÛSÂ KÂZIM EFENDİ SEMPOZYUMU
22-24 KASIM 2013
RZURUMLU ŞEYHULİSLAM MÛSÂ KÂZIM EFENDİ
(1858-1920)
Şeyhulislam Musa Kazım Efendi, 1275/1858 tarihinde Erzurum / Tortum / Pehlivanlı(Vıhik) köyünde dünyaya geldi. Babası, İbrahim Efendi, annesi de Halide hanımdır. İlk eğitimini köyünde ve Tortum’da aldı. Ahmet Efendi’nin tavsiyesi üzerine Balıkesir’de yaşayan dedesi Nureddin Efendi’nin (veya ağabeyinin) yanına ilim tahsili için gitti (1878). Balıkesir ulemasından başta Selahaddin Ali eş-Şu’uuri ve Lütfi Efendi’lerden olmak üzere dersler aldı. Sonra İstanbul’a geçti. 1306/1888 yılında Ulum-i Âliye ve Âliyye’den 29 yaşında icazet (diploma) aldı. Aynı yıl ruus imtihanını kazanarak müderris oldu ve Fatih Camii’nde dersiâm olarak ders vermeye başladı.
1888’de Ruus derecesini aldıktan sonra mülazemet (7 yıllık bekleme) müddetini Fatih dersiâmlığıyla tamamlayan Musa Kazım, 1313/1896 yılında İstanbul ruusu derecesini almıştır. Bu tarihten sonra İstanbul rüusunun kademelerini sırasıyla şöyle almıştır: 1313/1896 yılında İbtidai Hariç İstanbul Müderrisliğine; 1317/1900 yılında Hareket-i Hariç derecesine; 1318/1901’de İbtida-i Dahil’e, 1319/1902’de Musila-i Sahn’a, 1321/1904’de Sahn’a; 1322/1905’de Hareket-i Altmışlık’a, 1323/1906’de Hamise-i Süleymaniye derecesine terfi etmiştir. 1325/1907 yılında ise İstanbul ruusunun dışında üst bir derece olan Bilad-i Mahreç’ten Halep Mevleviyeti payesi kendisine verilmiştir.
Hareket-i Hariç payesi aldığı 1317/1900 yılında aynı zamanda Mekteb-i Kudat/Hukukta Mecelle muallimliğine atanmıştır. 1908 yılına kadar bu görevi sürdürmüştür. Aynı dönemlerde Galatasaray Mekteb-i Sultanisi (Galatasaray Lisesi) akaid muallimliğine tayin edilmiş, peşine Daru’l-Fünun (Üniversite) ve Daru’l-Muallimin (Yüksek Öğretmen Okulu) hocalığına atanmıştır. Aynı anda dört ayrı görevi yürütmüştür. Ayrıca 1907 yılında Şeyhulislamlık (Meşihat) bünyesindeki Tedkik-i Müellefat başkâtipliğine, sonra da aynı meclisin azalığına getirildi. Ayrıca Mekteb-i Hukuk’ta muhakemat-ı hukukiyye; Daru’l-Hilafeti’l-Âliyye Medresesine bağlı olan Medresetü’l-Mütehassisin’in tali kısmında usul-i fıkıh müderrisliği yapmıştır. Dört defa geldiği Şeyhülislamlık makamında beş yılı aşkın bir süre görev yapmıştır.
İcâzet aldığı 1888’den II. Meşrutiyet’in ilânına kadar geçen sürede klasik bir Osmanlı âlimi olarak fıkıh, İslâm felsefesi ve tasavvufla ilgili çeşitli konular üzerinde yoğunlaşan Mûsâ Kâzım, II. Meşrutiyet günlerinde İttihat ve Terakkî Cemiyeti’ne üye olmuş, bu dönemde cemiyetin ilmiye şubesinde Meşrutiyet’in yararları ve İslâm’a uygun bir sistem olduğu konusunda makale ve eserler kaleme almıştır
II. Meşrutiyetin İlanından sonra (1908) Mearif Nezaretinde kurulan Meclis-i Kebir-i İlmî azalığında görev yaptı. Hey’et-i A’yan’ın teşkili sırasında da İttihat ve Terakki cemiyetine üye olarak Meclis-i A’yan (senato) azalığına tayin edildi.
Mûsâ Kâzım’ın, zaman zaman İslamcılarla aynı görüşleri paylaştığı görülse de İttihat ve Terakkî’nin etkin bulunduğu ve bu cemiyet sayesinde şeyhülislâmlık yaptığı dönemlerde Meşrutiyet’i savunduğu, böylece bazı muhafazakâr İslâmcı aydınlardan farklı bir çizgi takip ettiği, hatta ıslah ve yenileşme konusundaki temayülleriyle Osmanlı Devleti’nin ilerici ve gelişmeci âlim tipinin bir temsilcisi haline geldiği söylenebilir. Şeyhülislâmlık görevinden ayrıldığı dönemlerde de muallimlik yapan Mûsâ Kâzım, 1. Dünya Savaşı’nın ardından İttihat ve Terakkî Cemiyeti liderlerinin tutuklanması üzerine Said Halim Paşa ve diğer arkadaşlarıyla birlikte Bekirağa Bölüğü’nde hapsedildi. Burada yargılanarak 13 Temmuz 1919 tarihinde on beş yıl kürek cezasına çarptırıldı; ancak mahkemenin kararını ağır bulan Sultan Vahdeddin cezasını üç yıl sürgüne çevirdi. Mûsâ Kâzım sürgün bulunduğu Edirne’de 10 Ocak 1920 tarihinde vefat etti ve Edirne Murâdiye Camii’nin hazîresine gömüldü. Ağır başlı, olgun ve faziletli bir kişiliğe sahip olduğu kaydedilir.
SEMPOZYUM ONURSAL BAŞKANLARI
Prof. Dr. Hikmet Koçak (Atatürk Üniversitesi Rektörü)
Hasan Çakmak (Tortum Belediye Başkanı)
SEMPOZYUM BAŞKANLARI
Prof. Dr. M. Sadi Çöğenli (Atatürk Üniversitesi Rektör Yardımcısı)
Prof. Dr. Davut Yaylalı (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dekanı)
Doç. Dr. Mustafa Arık (Atatürk Üniversitesi Genel Sekreteri)
SEMPOZYUM KOORDİNATÖRÜ
Prof. Dr. Ömer Kara (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
SEMPOZYUM SEKRETERİ
Okt. Zeki Kotan (Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü)
DÜZENLEME KURULU ve SEKRETERYA
Prof. Dr. Uğur Yavuz (Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi Dekanı)
Doç. Dr. Mustafa Arık (Atatürk Üniversitesi Genel Sekreteri)
Doç. Dr. Resul Öztürk (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğr. Üyesi)
Doç. Dr. Murtaza Köse (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğr. Üyesi)
Yrd. Doç. Dr. A. Hilal Kalkandelen (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğr. Üyesi)
Yrd. Doç. Dr. Ali Çağlar Güllüce (Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. Reyhan Keleş (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Okt. Zeki Kotan (Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü)
Arş. Gör. Fatih Turay (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Arş. Gör. Ali Şimşek (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Arş. Gör. Ahmet Çakmak (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Arş. Gör. Muhammed Koçak (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Arş. Gör. Kevser Özdoğan (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Arş. Gör. Muhittin İğde (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Arş. Gör. Fatih Öztaş (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Arş. Gör. Muammer Cengiz (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Arş. Gör. Muhammet Yeşilyurt (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Arş. Gör. Osman Nuri Karadayı (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Arş. Gör. Muhammet Fatih Duman (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Arş. Gör. Sait Kar (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Arş. Gör. Mustafa Fatih Ay (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
BİLİM ve DANIŞMA KURULU
Prof. Dr. M. Sadi Çöğenli (Atatürk Üniversitesi Rektör Yardımcısı)
Prof. Dr. Davut Yaylalı (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Mustafa Ağırman (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Sadık Kılıç (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Mevlüt Özler (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Mehmet İpşirli (Fatih Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Nasrullah Hacımüftüoğlu (Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Ferhat Koca (Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Veysel Güllüce (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Şehmus Demir (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Ömer Kara (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. H. Ömer Özden (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Necdet Çağıl (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. M. Zeki İşcan (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. M. Hanefi Palabıyık (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. İsa Çelik (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Erdoğan Erbay (Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Ruhattin Yazoğlu (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Fazlı Polat (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Prof. Dr. Selami Kılıç (Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi)
Doç. Dr. Abdülkadir Yılmaz (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Doç. Dr. Murtaza Köse (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Doç. Dr. Resul Öztürk (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Doç. Dr. Yusuf Sancak (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Doç. Dr. Mehmet Dağ (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Yrd. Doç. Dr. Necati Tetik (Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)
Dr. Zeki Koçak (Diyanet Eğitim Merkezi Öğretim Elemanı)
Musa Kazım Efendinin Eserleri
Te’lif Eserleri:
1. Safvetü’l-Beyan fi Tefsiri’l-Kur’an (İstanbul 1335)
2. İslam’da Usul-i Meşveret ve Hürriyet (İstanbul 1908)
3. İslam’da Cihad (İstanbul 1916)
4. Sure-i İhlâs ve Alak (İstanbul 1918)
5. Külliyat-ı Şeyhülislam Musa Kazım (İstanbul 1920)
6. el-Fetava el-Kâzımiyye fi Islahi’l-fetva et-Türkiye
7. Devr-i İstibdad Ahvali ve Müsebbibleri (İstanbul 1912).
8. Sırat-ı Müstakim ve İslam gibi dergilerde yayınlanan makaleleri
Tercümeleri:
1- Zevra ve Havra Tercümesi: Celaleddin ed Devvani’nin (ö. 918-1512) mebde ve maad konusundaki görüşlerini içeren “Zevrȃ ve Havrȃ” adlı eserinin tercümesidir (İstanbul 1335).
2- Tercüme-i Varidat: Şeyh Bedrettin Semavi’nin yazdığı tasavvuf ve vahdet-i vücut anlayışı çerçevesinde yazmış olduğu eserinin tercümesidir (İstanbul 1907).
3- Tahkik-i Vahdeti-i Vücuda Dair Bir Risalenin Tercümesi: Karamani Muhammed Cemaleddin Nuri’nin vahdet-i vücut ile ilgili Arapça eserinin tercümesidir (İstanbul 1907).
4- İmam Gazali’nin Tehafütü’l-Felasife Tercümesi (Basılmamıştır)
5- İbn Rüşd’ün Ecvibe Risalesi Tercemesi (basılmamıştır).
Bilgilendirme:
Okt. Zeki KOTAN
Atatürk Üniversitesi Genel Sekreterlik
e-posta: ata@atauni.edu.tr
Tlf. 0442 231 1005-1030
Ulaşım ve konaklama organizasyonu:
Yrd.Doç.Dr. Erkan SAĞLIK,
Turizm Fakültesi
cep: 0 (533) 549 70 13
Ulaşım ve rezervasyon takip:
Yrd.Doç.Dr. Ali GÜLLÜCE
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
cep: 0(532) 513 72 66
e-posta: achaglar@atauni.edu.tr
Bildiri metinlerinin teslimi
Prof. Dr. Ömer Kara
Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
cep: (0 505 476 09 16)
e-posta: omerkara-erzurumi@hotmail.com
Arş.Gör. Muammer CENGİZ
Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
e-posta: muammer.cengiz@atauni.edu.tr
mcengiz2007@hotmail.com
