Son yıllarda hayatımıza Kariyer Danışmanlığı diye bir kavram ve meslek grubu girdi. Elbette ki bu danışmanlık türü, 21. YY değişen koşullarına çocukları ve gençleri hazırlamayı hedefliyor. 21. Yüzyılda lisans veya yüksek lisans mezuniyetleri sonrasında kariyer planlama yerine; yetenekler, yetkinlikler, kişilik özellikleri, ilgi alanları gözönünde bulundurularak, 11 yaşından itibaren, kendisine dair farkındalık oluşturması, buna dayanarak kendisini geliştirmesi ve gelecek kariyer hayatına her yaş aralığının özellikleriyle bağlantılı olarak hazırlık yapması hedeflenmekte.
Bireyin lise 4. Sınıfta vereceği hangi lisansı okuyacağına dair kararı, önemli ve ciddi bir karar. Fakat buraya kadar gelinen süreçte, yalnızca teknik anlamda ÖSYM kitapçığından puanına göre 2 ya da 4 yıllık bölüm sıralaması değildir önemli olan. 11 yaşından itibaren içine girdiği kendini tanıma, farkındalık kazanma, kendini gerçekleştirme, kendini yönetebiliyor olma sürecinin sonunda, hayatta bir misyon ve vizyon sahibi bir genç olarak 2 yıllık ve 4 yıllık bir bölüm kazanma isteğiyle, sınavına giriyor olması onun akademik başarısını da olumlu yönde etkileyecektir.
Şimdi bu kendini tanıma, kendini yönetebilme ve kendini gerçekleştirme kavramlarına biraz daha yakından bakalım. Proergenlik ve ergenlik süreçleriyle birlikte bilindiği gibi bireyleşme, kimlik bulma, kimlik inşa etme çabaları görünür. Bu birey olma, kimlik bulma ve kimlik inşa etme süreçlerinde, kendisini tanımaya yardımcı olan bazı kişilik testlerinin uygulanması, gençlerin işini kolaylaştırıyor. Kişilik testlerinin her biri farklı yöntemlerle çalışmakla birlikte, en eski, en bilinen ve en çok uygulanan yöntem, enneagramdır.
Enneagram, 9 farklı kişilik tipinden bahseder. Buna göre, Tip 1, doğru eylemi ve kusursuzluğu arayan kişidir; Tip 2, duygusal paylaşımı seven, sevilen ve ihtiyaç duyulan kimlik arayışında olan kişi; Tip 3, işlevsel ve hayran olunan bir kimlik ve imaj arayan kişi; Tip 4, özgün olmaya çalışan, duygusal anlam ve derinlik arayan kişi; Tip 5, her şeyi tam bilmek ve anlamak isteyen bağımsız olarak yetkinlik arayan kişi; Tip 6, zihinsel netlik ve kesinlik, hayata karşı destek ve yeterlilik arayan kişi; Tip 7, yenilik isteyen, keşfetmeyi seven ve keyif verici deneyim arayan kişi; Tip 8, varlığını koruma mutlak güç ve hâkimiyet arayan kişi; Tip9, iç denge ve duygusal rahatlık arayan kişi olarak tanımlanarak, ana mizaç ve karakter, yanı sıra kanat özelliklerinden yola çıkarak, gencin kişilik yapısı üzerine konuşuluyor. Hayatta neleri daha iyi ve kolay yapabilir, güçlendirilmesi gereken yanları nelerdir, potansiyel riskleri nelerdir, üzerine enneagram bulgularıyla değerlendirme fırsatını buluyoruz.
Güçlü yanlarını konuşurken bu özelliklerini halen hayatın hangi alanlarında kullandığına yönelik farkındalık yaratırken, aynı zamanda bu özelliklerinin daha başka hangi alanlarda kullanabileceğine yönelik de beyin jimnastiği yapıyoruz.
Potansiyel riskleri üzerine konuşurken, bu gruptaki özelliklerini daha iyi nasıl yönetebilir, bunları nasıl bir yeteneğe çevirebilir konusunda yine tartışmaya devam ediyoruz.
PEKİ BÜTÜN BUNLARI BİLMEK GENÇLERDE NEYİ SAĞLAR?
Bilindiği gibi, günümüzde, 21. Yüzyıl yetkinlikleri artık ergenlikten itibaren, kariyer hayatının ileri basamaklarına kadar hepimizin gündeminde. Hız çağını yaşayan iş hayatı artık kimin neyi bilip-bilmediğinden daha çok; bilgi okur yazarlığı, medya okur yazarlığı, bilişim ve iletişim teknolojileri okur yazarlığını daha çok önemsiyor. Zira, bilgi bir tıkla saniyeler içinde elinizin altında.
21. Yüzyılda artık, bireyin takım çalışmasında nasıl olduğu, işbirliğine yatkınlığı ve nasıl liderlik yaptığı, duygusal zekasının nasıl kullanabildiği, empatisi, analitik zekası, problem çözme yeteneği, farkındalığı gibi özellikler daha fazla aranan nitelikler oluyor. İşte tam da bu yönüyle 11 yaşından 22 yaşına gelene kadar bireyin mevcut iş hayatına hazır olması bekleniyor. Aradaki bu 11 yıllık zaman dilimi, bireyin kendi özgünlüklerini yok etmeden, iradesini kırmadan, kendisinin ve çevresinin farkındalığını doyasıya yaşayarak geçireceği bir zaman dilimi olmasını önemsiyoruz ve öneriyoruz.
11 yaşından itibaren olmasının başka bir önemi de, 11 – 14 yaş gelişim özellikleri sebebiyledir. Nitekim bu yaş aralığında, somut düşünceden soyut düşünceye geçiş başlamıştır. Kendine özgü düşüncelerini, kararlarını oluştururken, o zamana kadar edindiği gözüyle gördüğü yaşantılarını kullanarak, çözüme ulaşmaya başladığı bir sürece girmiştir. Bu dönemde özellikle yetişkinler, çocuğun yanlış yapma korkusundan uzak ve rahat bir ortamda bulunmasını sağlamalıdır. Çünkü çocuğun kendisini rahatça ifade edebileceği ortam, onun kişilik yapısını geliştirecektir. Aynı zamanda bu yaş çocuğuna doğru tepkileri kadar, yanlış tepkileri için de geribildirim verilmesi gerekir.
11. yaşlarda arkadaş beğenisi güçlü bir ihtiyaca dönüşmektedir. Bu ihtiyaçla birlikte benlik sisteminde kontrol görüntüsü yeni bir nitelik kazanmaya başlamıştır. Oyun kurallarına uyma , arkadaş standartlarını benimseme; başlangıçta “arkadaş beğenisi kazanma” ve onu sürdürme için gerekli iken daha sonra; bir gruba ait olma duygusu öne çıkar. Bazen bu gruplar bu yaşlarda olumsuz gruplara da dönüşebilir, dikkatli ve gözlemci olmak gerekir.
Bu dönemde ahlaki değerler oluşmaya başlar. Ana-baba, öğretmen değerlerinin içselleştirilmesi ve çocuğun kendi davranışlarını yönetir hale gelmesi önemli bir aşamadır. Çocuk böyle bir gelişim aşamasından geçmedikçe yetişkin yıllarında başkalarını düşünme ve sosyal, ahlaki değerler düzeyine ulaşması mümkün değildir. Bu önemli bir gelişim aşaması olarak görülmeli; çocuğu herhangi bir grubun üyesi yapma; onu grup için çalışabileceği, o gruba bir şeyler verebileceği, grup için özveride bulunabileceği fırsatları yaratmalıdır.
Örneğin, yetişkinlere, uzmanlıklarına saygı gösterilmesi, sınırlılıklarının kavranması vb. Çocuk bu yaşta, aynı cinsten olan arkadaşlara daha fazla önem vermektedir. Karşı cinsten olan akranları ile arasında gerginlik ve rekabetin başladığı görülür. Kızlar, erkekleri kaba saba ve terbiyesiz bulurken; erkekler kızları beceriksiz ve çıtkırıldım bulurlar. Bu doğal bir süreçtir.
Çocuğun okul başarısı ve arkadaş ilişkisinde göstereceği başarı, onun kendi benliğine karşı olumlu bir algı geliştirmesini sağlar. Çocuğun yeteneği üstünde bir başarı ve sosyal beceri beklemek, onun benliğine karşı tutumlar geliştirmesine neden olur. Yetersizlik duyguları yaşar. Ailenin yetenekleri üstünde başarı beklememesi yerinde olur. Çocuğu tanıyıp o ölçüde beklenti… Kendi kararlarını alma ve davranışlarının sorumluluğunu üstlenme bilinci gelişmiştir. Kısaca, kişisel bağımsızlığını kazanmaya başlamıştır. Olabildiğince kendisiyle ilgili kararlarda sorumluluk alması, sorumluluğu üstlenmesi desteklenmelidir.
Duygusal gelişim ile bilişsel gelişim ilintilidir. Özgüvenli hissetmesini sağlar. Yetişkinler ve özellikle de okul, öğrencinin özsaygı ve özgüven duygularını desteklemek ve geliştirmek için yeteneklerinin tanınmasına ve geliştirilmesine önem verilmelidir. Çocuğun herhangi bir konuya gösterdiği ilgi önemsenmeli, değerlendirilmeli, bunun gerisinde ilgi ve yeteneğin olup olmadığı kontrol edilmeli. Çünkü bu yaşlar, çocuklarda çeşitli özel yeteneklerin ve bunların dışarıya yansıyan yönleri olan devamlı ilgilerin belirdiği ideal yıllardır.
Yeniyetmelik ve delikanlılık dönemini içine alan “ERGENLİK ÇAĞI” kızlar için 12 -14 erkeklerde, 14-16 yaşlarına rastlamaktadır. Bu dönemde başarılması gereken görevleri vardır ergenin. Bu kurallar her ne kadar toplumun ve kültürün saptadığı davranış kalıpları olarak bireyi dışardan zorlasa da kişinin benliği, olgunlaşma sonucu sahip olduğu enerjiyi kullanacaktır. Ergen, bu sosyal beklentilerini çok geçmeden kendi benliğinde özümseyip onları güdüleyici gereksinmelere dönüştürecektir. Ergenlik çağı pek çok uzman tarafından doğuş çağı, yetişkinliğe geçişi sağlayıcı bir seri önemli gelişim görevlerini başarma çağı olarak tanımlanır. Bu dönem bireyin bağımsızlık savaşı verdiği önemli bir süreçtir.
Ergenlik çağının bitimine kadar başarılması gereken gelişim görevi şunlardır :
1. Cinsel kimliğiyle ilgili farkındalık yaşama ve duygusal ve duygusal – cinsel ilişkilere yönelme.
2. Duygusal bağımsızlığını kazanma ve kendisiyle ilgili önemli kararları kendi başına verebilme,
3. Yaşıt dünyası içinde kabul görme ve arkadaşlık, işbirliği ve liderlik yeteneklerini geliştirme,
4. Meslek seçimi için gerekli ön hazırlıkları yapma ve kendine en uygun mesleği seçebilme,
5. Çatışan değerleri uzlaştırma ve kendi yaşına özgü bir yaşam felsefesi geliştirme,
6. Öz kimliğine ulaşma ve bunu kabullenme.
21. Yüzyılın kariyer danışmanlığı, tam da bu yüzden 11 yaşından itibaren bireyin kendisine dair farkındalık yaşamasını çok önemsiyor ve 11 – 18 yaş aralığındaki ergenleri, geleceğin mesleklerine hazırlıyor.
Ayşe KISMET
Sosyolog / Kariyer Danışmanı
aykismet@gmail.com
KAYNAKÇA:
Doç. Dr. Bacanlı Hasan (2001) Gelişim ve Öğrenme Nobel Yayın ve Dağıtım
Mary J. Gander / Harry W. Gardiner (1998) Çocuk Ve Ergen gelişimi İmge Kitabevi
Cüceloğlu D. (1994) İnsan ve Davranışı, Remzi Kitabevi.
Selçuk Ziya (1999), Gelişim Ve Öğrenme Nobel Yayıncılık.
