Bilimsel haber veren web sitelerinde haber bu başlıkla çıktı ama onlara inanmayın. Çünkü hemen WikiPedia’ya baktım güneşe yakın bulunan kara deliklerin sayısı 15 tane. Yeni bulunanın bize uzaklığı 1555 Işık Yılı (IY) iken V Puppis isimli kara deliğin uzaklığı 960 IY. Sanırım makaleyi popülerleştirip okutmak için böyle yapılıyor. Fakat makalenin birinci yazarı da yapılan söyleşide bu yalana ortak olmuş. Eskiden böyle bilimciler yoktu.
V Puppis’in kara delik olmadığı kanıtlandı mı diye araştırdım, öylee bir makale bulamadım. İçine girdiğimiz bilgi çağında her şeyin değiştiği gibi bilim dünyası da çok değişti. Sürekli okuyorsunuz JamesWeebb en uzak galaksiyi keşfetti, Hubble en uzak yıldızı buldu, yeni bir yer benzeri ötegezegen bulundu haberleri okuyorsunuz, sanırım yeni bilimcilerin de like gereksinimleri var.
Gelelim makalenin içeriğine. ESA’nın 2013’de yörüngeye yerleştirdiği Gaia adlı uzay teleskobu uzun yıllardır gökyüzünü tarıyor ve milyarlarca yıldızın sadece uzaklık gözlemini değil onların parlaklık, tayfsal gözlemlerinin yanında çok duyarlı konum gözlemlerini de yapıyor. Araştırmacılar bu konum gözlemlerine baktıklarında bir yıldızın yer değiştirdiğini görüyorlar. Çevresinde yoldaş yıldızı görmedikleri için dikkatlerini çekiyor.
Hemen yerdeki Gemini, Magellan, Keck gibi büyük teleskoplardan gözlem zamanı olarak bu yıldızı yakından incelemeye başlıyorlar. Tayfsal ve astrometrik gözlemlerden bu yıldızın bir şeyin çevresinde dolandığını buluyorlar. Gökbilimde buna görsel çift yıldız yörüngesi deriz. Herneyse çalışmanın sonunda gözlenen yıldızın kendisinden yaklaşık 150 milyon km uzakta olan bir cismin çevresinde 185.6 günde bir dolandığını bulmuşlar.
Bu iki parametreyi bulduktan sonra Kepler’in ikinci yasasında yerine koyduğunuzda merkezdeki cismin kütlesini hemen bulursunuz. Çıkan değer 10 güneş kütlesi. Yazmayı unuttum gözlenen yıldız güneş türü bir yıldız, yani G tayf türünden yaklaşık bir güneş kütlesinde. Şimdi iki yıldız düşünün, biri 1, diğeri 10 güneş kütlesinde ikinci o kadar parlak olur ki birinciyi göremezsiniz. Ama durum öyle değil, büyük kütleli yıldızın tayfta hiç katkısı yok, yani ondan hiç ışık sızmıyor. O zaman bunun bir kara delik olması gerekir.
Bu sistem bir çift yıldız olduğuna göre aynı buluttan meydana gelmiş olması gerekir, dolayısıyla aynı yaştadır. Büyük kütleli yıldız süpernova patlamasından sonra kara delik olmadan önce en az 20 güneş kütlesindeydi. Büyük kütleli yıldızlar kısa yaşam sürelerinin sonunda patlamadan önce bir dev evresine girerler. Bir kaç milyon yıl süren bu evrede yıldızın çapı o kadar büyür ki eğer güneşimizin yerinde olsaydı yarıçapı Jüpiteri geçerdi.
İşte aynı yaştalar ise gözlediğimiz güneş türü yıldızın orada olmaması gerekir, yani dev evresinde o yıldızın yok olması gerekir. Diğer bir deyişle yıldız evrimi açısından olaya bakarsak o kara deliğin orada olmamsı gerekir. Yani bulunan kara delik yıldız evrimi kuramına biraz ters düşüyor. Acaba başka bir yerde patladı da daha sonra mı bu yıldızın yanına geldi diye düşünmek gerekir.
Bilimciler Samanyolu galaksisinde 100 milyondan fazla kara delik olması gerektiği konusunda hemfikirler. Fakat bunları sadece bir çift sistemin üyesi ise bulabiliyoruz. En önemli neden kara deliklerin uzaya ışık saçmamaları. Araştırmacılar bu yöntemle kara delik bulmaya devam edeeceklerini, dolayısıyla 2024 yılında serbest bırakılacak dördüncü Gaia verilerini bekliyorlar.
Konferanslarımızda öğrencilerin en çok sorduğu bir soru vardır, güneş sistemimizde kara delik var mı diye sorarlar. Sorunun arkasında doğal olarak kara delik bizi yer mi kavramı yatar. Bu makaleyi yazan bilimciler öğrencilerin sorusuna yanıt vermişler sanki. Yazıya koyduğum görsel temsili bir çizimdir, kara delik gözükmez sakın kanmayın. Sevgilerimle…