Dünyanın en güzel dili
Matematiğin bir dil olduğunu duymayan yoktur. Okuldaki bir öğretmenden veya bir filmden öğrenmiş olabilirsiniz bu önermeyi. Evet birçok filmde Matematiğin bir dil olduğundan hatta evrensel bir dil olduğundan bahsedilir.
2017 Oscar ödüllerinde en iyi film ödülünü az farkla kaçıran ve en iyi ses kurgusu dalında Oscar ödülü alan ARRIVAL filmi uzaylılarla iletişim kurma ve ortak bir dil bulma üzerine kurgulanmış bir film. Tabii ki böyle bir konuya sahip bir filmde Matematik olmazsa olmazdı. Konuyla ilgili olarak bu film üzerine yazılmış bir köşe yazısından bir kısım paylaşarak devam edelim.
“– Bu yazı, tat kaçıran (spoiler) içerir. Yazının ancak film izlendikten sonra okunması önerilir.-
2016 ABD yapımı ‘Geliş’ (Arrival) filmi hem bilişsel bilimler hem de Çin araştırmaları için dikkate değer bir film. Bir gün bir dil bilim profesörü ders anlatırken öğrenciler acil bir durum olduğunu söyler, hocadan televizyonu açmasını isterler. Dünyayı uzaylılar istila etmiştir. Dünyanın ABD, Rusya, Çin, Pakistan vb. 12 bölgesine uzay mekiği indirilmiştir. Dünyanın bilinen fizik yasalarıyla çalışmayan bu mekikler korku yaratmaktadır. Dünyayı kurtaracak olan ise, bir asker değil bir dil bilimci olacaktır ve elbette bir Amerikalıdır; başka kim kurtarabilir ki dünyayı…
Filmin tüm anlatı omurgası iletişim ve iletişimsizlik üstüne kurulmuş. ABD ordusu, biraz da emrivakiyle daha önce birlikte çalıştıkları dil bilim profesörü kadını ekibe dâhil eder. Profesör adım adım uzaylılarla iletişim kurmaya çalışacaktır. Bu çaba, konuyla ilgili çeşitli bilişsel bilim kavramlarının işe koşulmasını gerektirecektir. Bilişsel bilimler (kimi tekil kullanır, kimi çoğul) insan zekâsı, hayvan zekâsı ve yapay zekâ gibi konuları bütüncül bir çerçevede inceleyen, disiplinler arası olarak başlayıp disiplinler üstü olarak ilerlemeye çalışan bir bilim dalıdır. Filmde, ‘bilişsel bilimler’ sözcüğü hiç geçmez; ancak gizi çözmek için bilişsel kavramlar işe koşulur.
Örneğin, dil bilimci, tahtaya “Dünyaya geliş amacınız nedir?” sorusunu yazar. Bu ifadeyi uzaylılara aktarmak için, soru kavramsallaştırmasının, ayrıksı öznelerin (siz-biz) ve zihinsel bir duruma karşılık gelen amacın varlığı zorunlu olacaktır. Dil bilim profesörü, Matematik profesörü olan takım arkadaşının yardımıyla adım adım uzaylılarla iletişime geçer, sonra onların dilini çözmeye başlar. Çizgisel olmayan bir cümle kurulum yapıları söz konusudur. Ünlü Sapir-Whorf hipotezi anılır: Profesörün uzaylı dilini öğrenmesi onun beynini değiştirmekte midir? Bu, klasikleşmiş olan “Düşünce mi dili belirler, dil mi düşünceyi belirler?” tartışmasına göndermedir. Kavramların ağırlığı nedeniyle olsa gerek, film, ikinci yarısında bir süreliğine belgesele kayıyor. Sonra kurguya geri dönüyor.” Ulaş Başar GEZGİN
Aralarında Matematik profesörünün de bulunduğu ekibimiz dil çözümleme ve iletişim kurma amaçlarına Matematiğin de sayesiyle ulaşıyorlar.
Matematiğin evrensel bir dil olduğu konusunda hemfikir olduğumuzu düşünerek asıl konuma giriyorum.
Neden Matematik en güzel dil?
Matematikteki rakamları güzel Türkçemizdeki harflere benzetebiliriz. Nasıl ki harflerimiz kelimeleri meydana getiriyorsa. Rakamlar da sayıları oluşturur. (Rakamlar aynı zamanda bir sayıdır diyen okurlar için saygılar.)
İşte Matematiğin harfleri olarak ifade edebileceğimiz rakamlarda öyle güzel bir özellik var ki insan “Matematiğe de bu yakışırdı.” demeden edemiyor.
Günümüzde kullanılan rakamların bulunuşuna bakalım.
Müslüman-Türk Matematik, Coğrafya ve Astronomi âlimi olan Harezmî (Hârizmî) temsil ettiği rakam kadar açıya sahip olan sembolleri keşfetmiş. Böylece Matematiğe yakışır bir şekilde tüm dünyada geçerli olan günümüz rakamları kullanılmaya başlanmış. Aşağıdaki resimler ile rakam-açı ilişkisini daha güzel bir şekilde görebilir, takdirlerinizi Harezmî’ye minnettar olarak gösterebilirsiniz.
“Matematik, Tanrı’nın, Evreni Yazdığı Dildir!” Galilei
