Dijital Dergi Hazırlamanın Türkçe Dersine Yönelik Tutuma Etkisi

(Lüleburgaz Bilim ve Sanat Merkezinde hazırlanan projedir. Görevli öğrenciler: İsmail Yağız Çakal, Kıvanç Fışkın, Aras Gündemir)

Özet

İyi bir okur olmak için süreli yayınlar takip etmek gerektiği bilinmektedir. Çünkü süreli yayınlar okuyucuyu kendine bağlamakta ve okuyucuya düzenli bir okuma alışkanlığı kazandırmaktadır. Gerek ekonomik nedenler gerek ulaşım kolaylığı sebebiyle okuyucuların çoğu dergileri dijital ortamlardan takip etmeyi seçmektedir. Bu doğrultuda dijitale dönüştürülen okul dergisi ile önce kendi şehrimizdeki sonrasında ise diğer şehirlerdeki öğrencilerin Türkçe dersine olan bakış açılarını olumlu yönde etkilemek amaçlanmıştır. İkinci sayısı yayımlanmış olan dergi öğretmen yazıları da içermekle birlikte çoğunlukla öğrencilerin işbirliğiyle oluşmuştur. Bu bağlamda dijital dergi hazırlamanın ortaokul öğrencilerinin Türkçe dersine yönelik tutumlarını değiştirip değiştirmediği belirlenmeye çalışılmıştır. Bunun için iki farklı veri toplama yöntemi kullanılmıştır. Bunlardan biri “Türkçe Dersine Yönelik Tutum Ölçeği” idi. Ortaya çıkan veriler frekans analizi yöntemiyle değerlendirdi. Bir diğer yöntem ise dijital dergiye katkı sunmuş öğrencilerin yapmış oldukları çalışmadan duyuşsal, dilsel ve akademik olarak kazanımlarını belirlemek amacıyla nitel bir görüşme formu hazırlandı ve değerlendirildi. Odak görüşme formlarına verilen yanıtlar doğrultusunda ortaya çıkmıştır ki sanal ortamda paylaşabilecekleri bir edebî ürünün parçası olmak öğrencilere olumlu duygular yaşatmıştır. Ayrıca akademik ve dilsel kazanım sorularına da olumlu yanıtlar geldiği görülmüştür. Söz konusu olan dijital dergiyi okullarımızda gerekli ortamlarda paylaşarak okunması sağlanmıştır. Veriler göstermiştir ki ortaokul öğrencileri dijital ortamda paylaşabilecekleri yayınların bir parçası olmaktan memnuniyet duymuşlardır. Okullarda bu tarz çalışmaların artmasının Türkçe dersi açısından faydalı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar kelimeler: Dijital Dergi, Türkçe, Tutum

Amaç

Değişen dünyamızda ortaokul öğrencileri fiziksel dünyadan çok dijitale odaklanmış durumdadır. Dolayısıyla bir öğrencinin Türkçe dersine ilgi duyması için onu kitaplarla tanıştırmak kadar bilginin yeni dünyası olan dijital içeriklerle de buluşturmak gerektiğini kabul edilmelidir. Öğrenci merkezli bir eğitimde çok doğaldır ki öğrencinin bire bir katkı sunduğu, içerik ürettiği, yaparak yaşayarak öğrendiği dersler çok daha etkili olmaktadır. Bu amaçla bilime, sanata, şiire, öyküye veya kendini ifade edebileceği herhangi bir yazı türüne ilgi duyan bir öğrenciye imkân sunmak gerekmektedir. Projemizde bu gereklilik kanıtlanmaya çalışılmıştır. Bu imkânı en kolay ve en hızlı şekilde sağlamak için öğretmen ve öğrencilerin dayanışmasıyla bir dijital dergi oluşturuldu. Dergiye olumlu dönütler alınmıştır. İlçedeki tüm öğretmen ve öğrenciler her iki sayıda da dergiye katkı sundular. Ayrıca derginin mail adresine yazılar gönderilmektedir. Bu da derginin şimdiden okul sınırlarını aştığını göstermektedir. Dergide öğretmen yazılarına da yer verilmesi öğrencilerin saygı duydukları öğretmenlerle aynı platformda ürünler ortaya koymasını sağlamıştır. Bu bağlamda yepyeni ürünler ortaya çıkması için öğrenciler yüreklendirilmiştir. Derginin sürekli olarak yayımlanması ve yaygınlaşması için gerekli çalışmalar devam etmektedir. Böylece öğrencilerin kendilerini özgürce ifade edebileceği ve dilsel yeteneklerini geliştirebileceği bir ortam oluşmuştur. Bu yolla Türkçe dersine olan tutumun olumlu yönde değişmesi sağlanmıştır.

Giriş

Geleneksel bir mecra iken aynı zamanda dijital mecra olarak da günümüzde var olan dergilerin, kullanıcı deneyimi, etkileşimi, memnuniyeti, teknolojik olanakları doğrultusunda hızla ilerlediği düşünülmektedir. Teknolojinin olanakları dâhilinde, okuyucuların okuma deneyiminin artacağı ve zenginleşeceği göz önüne alınarak, dijital dergilerin tercih edilme oranlarında bir artış beklenebilir. Öte yandan dijital dergi teknolojilerinin hem sektör çalışanları, hem içerik üreticileri, hem tasarımcılar hem de okuyucular açısından adaptasyon süreci göz önüne alındığında bu sürecin ilerleyen zamanlarda daha olgunlaşacağı beklenebilir. (İpek-Göçmen, 2021)

Dijital ortama taşınan dergilerin gelişim süreci, teknoloji geliştiği sürece devam edecektir. Dijital dergiciliğin, basılı dergi sektörü için bir alternatif oluşturabileceği, basılı dergi sektöründe yer alan maliyet, dağıtım, baskı hataları gibi sorunların üstesinden gelineceği yönünde tartışmalar son yıllarda sıklıkla yapılmaktadır (İpek-Göçmen, 2021) ‘Doğuştan dijital’ neslin internet ve mobil cihazlarla adeta bütünleşmesinden dolayı dijital içeriklere uyum sağlamaları zor olmamıştır. Sürekli olarak mobil cihazlarla yaşayan doğuştan dijitaller dijital ortamlarda dijital içerikleri geleneksel medya içeriklerine oranla daha çok takip etmektedirler. Bu içeriklerin başında da dijital dergiler gelmektedir (Kazan, 2017)

Bir disiplin olarak dijital okuma deneyimi tasarımı kavramının üzerine akademik düzeyde eğitim ve araştırma çalışmalarının yapılması, dijital yayıncılık alanının gelişimi için gereklidir. Bu nedenle üniversitelerin ilgili bölümlerinde lisans ve lisansüstü düzeyde dijital yayıncılık derslerine yer verilmesi, bu derslerde e-kitap yayıncılığının altın genel geçeri olan EPUB3 gibi hem biçimlerin hem de okuma sistemlerinin gelişimine katkı sağlayacak olan deneysel tasarım araştırmalarının yapılması, örnek modellerin üretilmesi ile kullanıcı deneyiminin test edilerek geri bildirimlerin alınması gerekli literatürün oluşmasının başlıca gerekliliklerindendir.(Ertürk-Üzümcü: 2018)

Araştırma verileri son yıllarda kitap okuma konusunda pdf baskıların ekrandan okunmasının büyük kolaylık sağlaması gibi süreli yayın ve dergilerin de dijital ortamda takibinin daha rahat olduğunu gösterir. Gerek ekonomik nedenler gerekse yaygınlaşma konusunda işlevsel olması dijital dönüşümün kabul görmesine sebep olmaktadır. Yazar, şair veya bilimsel yazı yazan araştırmacıların okunurluk oranını artırmak için bu gelişmelere uyum sağlaması gerekmektedir.

Yöntem

Araştırmanın örneklemi bölgedeki ortaokul düzeyinde okuyan öğrencilerdir. Araştırmada veri toplama yöntemi olarak kullandığımız “Türkçe Dersine Yönelik Tutum Ölçeği”ni 248 öğrenci yanıtlamıştır. Ölçekte aşağıdaki sorular yer almaktadır:

Türkçe dersinde Türk ve dünya edebiyatını tanıma fırsatı bulduğum için mutlu olurum.
Türkçe dersine genel kültürümü arttırdığı için ilgi duyuyorum.
Türkçe dersinde öğrendiklerimi günlük hayatta kullanmam beni derse karşı isteklendiriyor.
Türkçe bilmek bence önemli değildir.
Türkçe dersini kişisel gelişimime yararlı olduğuna inandığım için seviyorum.
Türkçe benim için önemli ve gerekli bir derstir.
Türkçe derslerinde daha çok şey öğrenmek isterim.
Türkçe dersinde öğrendiğim bilgileri başkalarıyla paylaşmak hoşuma gidiyor.
Türkçe dersi arkadaşlarımızla bizi yakınlaştırıyor.
Türkçe ile ilgili kitapları okumaktan hoşlanmam.
Türkçe dersini anlamsız ve gereksiz buluyorum.
Türkçe dersini ana dilimiz konusunda beni bilgilendirdiği için seviyorum.
İleride Türkçe ile ilgili bir meslek seçmek isterim.
Boş vakitlerimde Türkçe ile ilgili etkinliklerle uğraşmaktan zevk alırım.
Türkçe dersinin işlenişi araştırmaya dayalı olarak öğrenmek isterim.
Türkçe dersini kabiliyetim olduğu için seviyorum.
Türkçe dersinde yazı (kompozisyon) yazmak hoşuma gidiyor.
Türkçe dersine çalışmak zorunda olduğum için çalışıyorum.
Ders kitabının içeriği benim derse bakış açımı olumlu olarak etkiliyor.
Türkçe dersine çalışmaktan büyük bir zevk duyuyorum.

Araştırmanın nitel kısmında da bir odak görüşme formu hazırlanmış ve dergiye katkı sunmuş olan öğrencilere uygulanmıştır. Odak görüşme formunda şu sorular yer almıştır.

1.Dijital Dergi hazırlamanın Türkçe dersiyle nasıl bir ilişkisi vardır?

2.Dijital Okul Dergisine Katkı Sunmak size kendinizi nasıl hissettirdi?

3.Dijital Okul Dergisine yazı hazırlamak akademik anlamda size fayda sağladı mı? Cevabınız evet ise nasıl bir katkı olduğunu açıklayınız.

4.Dijital Okul Dergisine katkı sunma aşamasında yeni bilgiler öğrendiniz mi? Cevabınız evet ise nasıl öğrendiğinizi açıklayınız.

5.Dijital Okul Dergisine yazı hazırlamak kendinizi dilsel anlamda daha iyi ifade etmenizi sağladı mı? Cevabınız evet ise nasıl bir katkı olduğunu açıklayınız.

Verilen yanıtlar yorumlanmıştır.

Bulgular

Ölçeğe verilen yanıtlar doğrultusunda anlaşılmıştır ki öğrenciler genel olarak Türkçe dersine karşı olumlu bir tutum sergilemektedir. Örneğin “Türkçe dersini kabiliyetim olduğu için seviyorum.” sorusuna genellikle olumlu yanıt verildiği görülmüştür. “Türkçe dersine çalışmaktan büyük bir zevk duyuyorum. “ sorusuna verilen yanıtlar büyük oranda olumludur.(Her Zaman : %34,2) Anketi yanıtlayan öğrencilerin çoğu (%42) bu derste Türk ve dünya edebiyatını tanıma fırsatı bulduklarını düşünmektedir ve yine birçok öğrenci (%38) bu dersin genel kültürü artırdığını düşünür. Ayrıca öğrencilerin büyük bir kısmı bu derste öğrendiklerini günlük hayatta kullanabildiklerini ve bunun onları derse karşı isteklendirdiğini düşünür. (%31) Bununla beraber dersin kişisel gelişime katkı sunduğunu düşünenler de çoğunluktadır.(%39) Sonuç olarak ankete katılan öğrencilerin çoğuna göre Türkçe dersi önemlidir ve gereklidir. (%61) Olumlu sonuçlardan en dikkat çekeni ise öğrencilerin büyük çoğunluğu daha fazlasını öğrenmek istemektedir. (%41)

Ancak “Türkçe dersinde öğrendiğim bilgileri başkalarıyla paylaşmak hoşuma gidiyor “ ve “Türkçe dersi arkadaşlarımızla bizi yakınlaştırıyor” .sorularına verilen yanıtların yüzdeliklerinin dağınık bir şekilde olduğu tespit edilmiştir. Buradan Türkçe dersinin öğrencilerin sosyalleşmesi üzerine çok etkisi olmadığı anlaşılmaktadır.

“İleride Türkçe ile ilgili bir meslek seçmek isterim.” sorusuna verilen yanıtların çoğunlukla olumsuz olduğu gözlemlenmiştir. (Hiç Katılmıyorum : %31,5) Buradan öğrencilerin yazarlık, editörlük, Türk Dili konusunda araştırmacılık, öğretmenlik vb. gibi mesleklere sıcak bakmadıklarını göstermektedir.

“Türkçe dersinin işlenişi araştırmaya dayalı olarak öğrenmek isterim .” sorusuna verilen yanıtlar dağınıktır. Buradan da Türkçe dersi ile ilgili verilerin genellikle öğrencilere hazır olarak sunulduğu sonucuna varılabilir. “Türkçe dersinde yazı (kompozisyon) yazmak hoşuma gidiyor.” sorusuna verilen yanıtların dağınık olduğu anlaşılmaktadır.

Odak Görüşme Formuna Verilen Yanıtların dağılımı ise şu şekildedir:

İlk soru olan “Dijital Dergi hazırlamanın Türkçe dersiyle nasıl bir ilişkisi vardır?” sorusuna “İçeriklerin çoğu Türkçe dersiyle ilişkilidir”(Ö1)(Ö10), “Dergi Türkçe dersinin kapsamındadır.” (Ö2)(Ö6)(Ö7)(Ö8)(Ö9), “Türkçe dersinde yazı yazma becerimizi etkiler.” (Ö3), “Türkçe dersinde öğretilen bütün bilgileri birleştirirsek (örneğin yazım kuralları vb.) bu dersin amacının metin yazma olduğunu anlayabiliriz. Biz de yazılarımızı yayınlayarak Türkçe dersinin bize kazandırdıklarını kullanmış oluruz.” (Ö4), “Bence Türkçe dersi sadece deneme sınavlarında gördüğümüz konulardan ibaret değildir. Türkçe dersinde konuşma, yazma ve dinleme etkinlikleri yapılmalıdır. Bunların yanı sıra öğrencilerin geniş kitlelere yayınlanabileceği kaynakların(dergi) hazırlaması her anlamda Türkçeyi olumlu etkiler.”(Ö5) şeklinde yanıtlar verilmiştir.

İkinci soru olan “Dijital Okul Dergisine Katkı Sunmak size kendinizi nasıl hissettirdi?” sorusuna” mutlu, güzel, gururlu” (Ö1)(Ö3)(Ö6)(Ö9)(Ö10), “Ün kazanmış gibi.”(Ö2), Dergiye katkı sunmak benim kendimi daha iyi ifade edebilmemi fark etmemi sağladı.”(Ö4), “Verdiğim emeğin karşılık bulduğunu görmek beni mutlu etti.”(Ö5), “İyi ve önemli.”(Ö7)(Ö8), şeklinde olumlu yanıtlar verilmiştir.

Üçüncü soru olan “Dijital Okul Dergisine yazı hazırlamak akademik anlamda size fayda sağladı mı? Cevabınız evet ise nasıl bir katkı olduğunu açıklayınız.” sorusuna “Hayır.”(Ö1)(Ö7)(Ö8)(Ö10), “Galiba evet, çünkü denemelerde Türkçeden yanlışım azaldı.”(Ö2), “Evet bana küçürek hikaye yazmada bilgi sağladı.”(Ö3),”Bu sayede okuduğum metinleri daha iyi anlamaya ve yorumlamaya başladım.”(Ö4),”Evet, resmi bir dil ile samimi duygularımı yansıtmayı öğrendim. Bu da hayatımın her alanında karşılaşabileceğim bir konu.”(Ö5),”Evet, Türkçe dersini daha çok sevmeye başladım.”(Ö6),”Evet, yazım kuralları konusunda bana yardımcı oldu.”(Ö9), şeklinde genellikle olumlu yanıtlar verilmiştir.

Dördüncü soru olan” Dijital Okul Dergisine katkı sunma aşamasında yeni bilgiler öğrendiniz mi? Cevabınız evet ise nasıl öğrendiğinizi açıklayınız.”sorusuna “Hayır.”(Ö1)(Ö2)(Ö7)(Ö8)(Ö9)(Ö10),”Küçürek hikâye yazmanın nasıl olduğunu öğrendim.”(Ö3),”Evet, bu sayede bilmediğim bazı kelimelerin anlamlarını öğrenmiş oldum.”(Ö4),”Evet, bir yazarın ağzından tecrübelerini dinleyerek kitaplara olan bakış açımı değiştirdi.”(Ö5),”Evet, katkı sunarken araştırma yaptım. Bu araştırmalarda yeni bilgiler öğrendim.”şeklinde hem olumlu hem olumsuz yanıtlar verildiği görülmüştür.

Beşinci soru olan “Dijital Okul Dergisine yazı hazırlamak kendinizi dilsel anlamda daha iyi ifade etmenizi sağladı mı? Cevabınız evet ise nasıl bir katkı olduğunu açıklayınız.” Sorusuna “Evet, daha iyi ve akıcı konuşuyorum.” (Ö1), yazma becerilerim iyileşti (Ö3)(Ö5), yeni kelimeleri öğrendim (Ö8), (Ö9), (Ö10) duygularımı daha iyi ifade edebiliyorum (Ö4)(Ö6), şeklinde olumlu yanıtlar çoğunluktadır, bunla beraber aynı kaldı(Ö2), hayır (Ö7) şeklinde az da olsa olumsuz yanıt verilmiştir.

Sonuç ve Tartışma

Çalışmamızın amaçlarında biri bulgular bölümünde yer alan ankette dağınık sonuçlar veren soru konularının olumlu sonuçlara dönebilmesidir. Örneğin öğrencilerin dijital dergi çıkarma deneyimi kazanmaları, bir yayın organının üretim aşamasında yer almaları onların Türkçe dersiyle ilişkili bir meslek düşünmeleri konusunda fikrini değiştirebilir. “İleride Türkçe ile ilgili bir meslek seçmek isterim.” sorusuna verilen yanıtların çoğunlukla olumsuz olduğu gözlemlenmiştir. Buradan öğrencilerin yazarlık, editörlük, Türk Dili konusunda araştırmacılık, öğretmenlik vb. gibi mesleklere sıcak bakmadıklarını göstermektedir. Çalışmanın amacı öğrencilerin dergi editörlüğü ve yazarlık gibi meslekleri dijital dergi hazırlama yoluyla deneyimlemeleri ve bu yolla bu soruya verilen yanıtların olumluya dönmesidir.

Çalışmamızın bir diğer amacı “Türkçe dersinde öğrendiğim bilgileri başkalarıyla paylaşmak hoşuma gidiyor “ ve “Türkçe dersi arkadaşlarımızla bizi yakınlaştırıyor” sorularına verilen yanıtların olumlu yönde değişmesini sağlamaktır. Türkçe dersinin bir sosyalleşme işlevi olması gerektiği kanısındayız.

“Boş vakitlerimde Türkçe ile ilgili etkinliklerle uğraşmaktan zevk alırım.” sorusuna verilen yanıtlarda öğrencilerin bu konuda kararsızlık yaşadığı gözlemlenmiştir. Bundan yola çıkarak öğrencilere Türkçe sevgisi aşılandığı takdirde boş zamanlarını Türkçe ile ilgili etkinliklere zaman ayırmaları sağlanabilir. Öğrencilere doğru, eğlenceli, faydalı, yaratıcı içerikler sunan örnekler sunulursa onların boş zamanlarını bu içeriklere ayırmaları mümkün olacaktır . Öğretmen ve öğrencilerin işbirliğiyle oluşturulan dijital derginin olumlu bir örnek olduğu kanısındayız.

“Türkçe dersinin işlenişi araştırmaya dayalı olarak öğrenmek isterim .” sorusuna verilen yanıtların dağınık olmasından Türkçe dersi ile ilgili verilerin genellikle öğrencilere hazır olarak sunulduğu sonucuna varılabilir. Okulda hazırlanan dijital derginin öğrencileri araştırma yapmaya heveslendirmek için gerekli bir kaynak olduğu öngörülmektedir.

“Türkçe dersinde yazı (kompozisyon) yazmak hoşuma gidiyor.” sorusuna verilen yanıtların dağınık olduğu anlaşılmaktadır. Buradan öğrencilerin yazı yazma konusunda yüreklendirilmeleri gerektiği sonucuna varılır.

“Türkçe dersini kabiliyetim olduğu için seviyorum.” sorusuna genellikle olumlu yanıt verildiği görülmüştür. Buradan da Türkçe dersinde kendini yetenekli bulan öğrencilerin doğru alanlara yönlendirilmesi gerekliliği sonucuna ulaşılabilir.

Odak görüşme formuna verilen yanıtlardan elde edilen nitel sonuçlar ise öğrencilerin büyük çoğunluğunun okul dergisinde yazılarının yayınlanmasından bilişsel, duyuşsal ve akademik anlamda olumlu kazanım sağladıkları sonucuna varılmıştır.

Öneriler

Öğrencilerin yeteneklerini değerlendirebilecekleri, ortaya çıkardıkları ürünleri paylaşabilecekleri güvenli bir dijital ortam olarak bütün okullarda dijital dergi oluşturulması önemlidir. Buna benzer çalışmaların artması yaygınlaşması gerektiğini kanısındayız. Bu ürünler Türkçe ve Edebiyat dersinin kapsamı içinde değerlendirilmekle birlikte maalesef her okulda buna vakit ayrılamamaktadır. Bunun için gerekli teşvik ve ödüllerin sağlanması önerilir.

Kaynaklar

İpek B. , Öztürk Göçmen P. (2021). Türkiye’de Dijital Dergi Yayıncılığı:2015-2019: Akademik Sanat, 12, 88-100

Ertürk M., Üzümcü E. (2018). Yeni Nesil Dijital Okuma Deneyimi Ve E-kitabın Geleceği: Sanat ve Tasarım Dergisi,

Kazan H. (2017). The Turkish Online Journal of Design: Art and Communication,