Deneyler veya gözlemler ile test edilebilen fikirlere “hipotez” denir. Araştırma
sorusunun tahmini cevabı hipotez cümlesi haline getirilmelidir. Çünkü bütün deney ve
gözlemlerin bir hipotezi olmalıdır. Hipotezler, pozitif ifadeler olabileceği gibi negatif ifadeler
de olabilir.
Aşağıda bazı hipotez örnekleri verilmiştir:
– Bitkilerin büyümesinde gün ışığı etkilidir.
– Bir balonun hacmine sıcaklığın etkisi yoktur.
– Cisimlerin renginin ışığın soğrulmasına etkisi vardır.
– En iyi iletken altın metalidir.
– İlk n tane doğal sayının toplamı n x (n+1)/2’dir.
– Nem, mantarların büyümesini etkilemez.
Hipotezi test etme (gözlem ve deney tasarlama)
Önerilen hipotezin test edilmesi amacıyla deney ya da gözlemlerin planlanmasıdır.
Deney veya gözlemdeki değişkenler
Bir deneyde değiştirebildiğimiz ya da kontrol altında tutabildiğimiz faktörlere
değişken denir. Örneğin; ‘’Bitkilerin büyümesinde gün ışığının etkisi nedir?’’ sorusunun
‘’Bitkilerin büyümesinde gün ışığı etkilidir’’ hipotezine yönelik tasarlanan deneyde bitkilerin
gün ışığında kaldığı süre bu deneyin değişkenidir.
Bilimsel araştırmalarda üç tip değişken vardır;
(1) Bağımsız değişken, deneyin sonucuna etki edebilen yani sebep olan
değişkendir. Örneğin; şekerin sudaki çözünürlüğüne sıcaklığın etkisi araştırılıyorsa,
sıcaklık burada bağımsız değişkendir. Deney farklı sıcaklıklarda yapılır.
(2) Bağımlı değişken, bağımsız değişkene göre değer alabilen değişkendir.
Örneğin; sıcaklıktan etkilenerek şekerin değişen çözünürlük miktarı bağımlı
değişkendir. Sıcaklık arttıkça şekerin sudaki çözünürlüğü değişir (artar).
(3) Kontrol değişken (kontrol grubu), araştırma sırasında kontrol edebildiğimiz
sabit tutulan faktördür. Bir deneyi planlarken kontrol grubunun oluşturulması
zorunluluktur. Değişkenlerin deneyin sonucunu etkileyip etkilemediği ve nasıl
etkilediği ancak kontrol grubu ile karşılaştırılarak yapılabilir. Örneğin; şekerin sudaki
çözünürlüğüne sıcaklığın etkisinin araştırıldığı bir deneyde çözücü olarak kullanılan
su, kontrol değişkendir.
KAYNAK TÜBİTAK
