Bilim, sınırları bulunan, doğal dünyayı anlamamızı ve doğadaki olayları açıklamamızı
sağlayan insan ürünü bir etkinliktir. Bilimin en temel amaçlarından biri bilimsel yöntem ve
teknikler kullanarak, araştırılabilir, test edilebilir (sınanabilir) sorulara yanıtlar aramak ve
güvenilir bilgi oluşturmaktır. Bu amaca ulaşabilmek için adım adım takip edilmesi önerilen tek
bir bilimsel yöntem bulunmamaktadır. Ancak bilim insanları araştırmak istediği bilimsel
bilginin türüne göre benzer yöntemler ve uygun veri toplama teknikleri kullanabilirler.
Öğrencilerin bilimsel bir araştırma yaparken bilimsel bilginin nasıl yapılandırıldığını,
özelliklerinin neler olduğunu ve buna bağlı olarak bilimi, sınırlarını ve bilimsel bilginin
özelliklerini yani bilimin doğasını anlaması gerekmektedir. Bilimin doğasını öğrenme, doğa ve
sosyal bilimlerin temel hedefidir. Bilimin doğası “bilim nedir, nasıl işler, bilim insanları nasıl
çalışır, sosyal ve kültürel bağlamların bilime etkisi nedir?” gibi konuları inceler. Bu nedenle
öğrencilerin (Osborne ve diğ., 2003) çeşitli bilimsel uygulamalar yaparak bilimin doğası ile
ilgili aşağıda verilen temaları öğrenmesi önemlidir.
• Bilimsel yöntem ve eleştirel test etme,
• Gözlem ve deney yoluyla elde edilen verilerin analizi ve yorumlanması
! Burada bahsedilen bilimsel araştırma etik kurallarına uymayan
projeler değerlendirmeye alınmaz. Bu kuralları ihlal eden öğrenciler ve
danışmanlar bundan sonraki 3 yıl süresince TÜBİTAK etkinliklerine
katılamazlar.
• Hipotez ve tahmin (tahminlerde bulunma ve kanıt toplama test etme için esastır)
• Hayal gücü ve yaratıcılık
• Bilimsel bilginin tarihsel gelişimi
• Bilim ve sorgulama
• Bilimsel düşünmenin çeşitliliği (Dünyayı incelemenin çeşitli yolları, önerilebilecek tek
bir bilimsel yöntem olmadığı)
• Bilimin kesin olmayan/değişebilir doğası
• Bilimsel bilginin öznelliği
• Bilimsel bilginin gelişiminde işbirliği
Bilimsel uygulamalar; deney, veri toplama ve kanıt elde etme, sosyal iletişim, model
geliştirme ve matematiksel işlem yapma, açıklama geliştirmenin yanı sıra mühendisler gibi
tasarım problemlerini çözmek için kullanılan becerileri de kapsar. Mühendislik tasarımı bilimsel
araştırmaya benzer olsa da önemli farklılıklar içerir. Bilimsel araştırma, sorgulama yoluyla
cevaplanabilecek bir problemin çözümünü içerirken, mühendislik tasarımı tasarım yoluyla bir
problemin çözümünü içerir. Öğrencilerin mühendislik tasarım yönlerinin güçlendirilmesi onların
günlük yaşamlarındaki fen, teknoloji, mühendislik ve matematiğin (dört STEM alanı) ilişkisini
anlamalarını sağlar. Ayrıca bu uygulamalar “bilimsel girişimciliği” de motive eder.
Sekiz maddeden oluşan bilimsel uygulama becerileri ayrıntılı olarak aşağıda açıklanmıştır
(Doğan ve Özer, (2018); NRC, 1996; 2000; 2012).
Soru Sorma ve Problemi Tanımlama Becerisi:
Bilim insanları meraklıdır ve gözlemler yaparlar. Örneğin; Gökyüzü neden mavidir?
Alzheimer hastalığının sebepleri nelerdir? Cristiano Ronaldo’nun hızı, kuvveti, oyun zekâsı,
dayanıklılık açısından diğer futbolculardan farklı yönleri nelerdir? Dinozorlar neden yok
oldular? Mars’ta yaşam bulunur mu? gibi soruların yanıtlarını merak ederler. Ancak her merak
edilen sorunun araştırılması mümkün olmayabilir. Bir sorunun araştırılabilmesi için
tanımlanabilir, ölçülebilir, bilimsel yöntemlerle test edilebilir ve kontrol edilebilir olması
gereklidir.
Mühendisler de meraklıdır, ancak genellikle bir şeyin nasıl ve neden çalıştığına ve
insanların ihtiyaçlarına uygun çözümler tasarlamaya odaklanırlar. Mühendisler problemin
çözümünün; mantıklı, hızlı ve düşük maliyetli olmasına dikkat ederler. Yenilebilir enerji
kaynakları, hızlı, ucuz ve yüksek verimli ulaşım araçları, denizlerdeki geri dönüştürülebilir
atıkları ayıran, markette alınan ürünleri torbalara yerleştiren ya da orman yangınlarını kolayca
söndürebilen robotların tasarlanması gibi toplumsal sorunlara çare olabilecek çözüm önerileri
teknolojik tasarım uygulamalarına örnek olarak verilebilir.
Model Oluşturma ve Kullanma Becerisi:
Bilim insanları çoğu zaman doğal olgu ve olayları anlamak ve açıklamak için çok çeşitli
bilimsel modeller ve simülasyonlar (benzetimler) oluşturur. Bilimsel modeller gerçeğin tıpa
tıp kopyası değildir. Bilimsel modeller gözlem yapabilmemizin mümkün olmadığı Gen, DNA,
kara delik gibi farklı bilimsel olguların teknoloji ve bugünkü verilerle açıklanmasına ve hayal
edilmesine imkân sağlar.
Mühendisler ise var olan sistemleri, gelecekte ve gerçekleşebilecek yeni problemlere
olası çözümleri, zaman, maliyet ve farklı durumlarda kullanımı açısından test edebilmek,
üretilen yeni tasarımların güçlü ya da sınırlı özelliklerini ortaya koyabilmek, yeni ürün
geliştirmek ve yeni tasarımların kullanıcı ya da müşteriye tanıtımı (pazarlama) için model ve
simülasyonları kullanır.
Araştırma Planlama ve Gerçekleştirme Becerisi:
Bilim insanları doğada, sahada ya da laboratuvarda araştırmalarını, bağımlı ve bağımsız
değişkeni en iyi şekilde tanımlayarak test eder. Veri toplama sürecinde kullanılan yöntemler,
var olan teorilerin ve açıklamaların test edilmesine ya da yenilerinin üretilmesine imkân
sağlar.
Mühendislerin araştırmaları ise yeni tasarımları için kriter ya da parametreler belirlemek,
var olan tasarımları test etmek, yeni teknolojiler üretmek, belirli koşullarda tasarımlarının
yüksek verimli, düşük maliyetli, etkili ve uzun süreli kullanıma uygunluğunu ortaya koymak
amacıyla gerçekleştirilir.
Veri Analizi ve Yorumlama Becerisi:
Bilim insanları ve mühendisler araştırmalarından elde ettikleri verilere dayalı olarak
sonuçlarını belirli bir düzen (tablo, grafik, şekil, şema, harita vb). içerisinde yorumlar ve
tahminde bulunur.
Matematiksel ve Hesaplamalı Düşünme Becerisi:
Bilim ve mühendislik uygulamaları genellikle geometri, mantık ve matematiksel analizler
gibi matematiksel bilgi kullanımını gerektirir. Bilim insanları değişkenleri ve değişkenler
arasındaki ilişkileri ifade etmek için matematikten yararlanırken, mühendisler tasarımı
oluşturan parçaların birbirleriyle olan ilişkilerini açıklamak için matematikten yararlanırlar.
Bilim tarihi boyunca çoğunlukla araç kullanmadan yapılan bu matematiksel işlemler yanlış
hesaplamalara, zaman ve enerji kaybına yol açmıştır. Bu nedenle günümüzde bilim insanları
ve mühendisler değişkenler arası ilişkileri ve ölçümleri bilgisayarlar, dijital programlar ya da
gelişen teknolojinin yardımıyla, oldukça büyük verileri, hassas, doğru ve farklı ilişkilerle
karşılaştırma imkânı elde ederek önemli sonuçlar ortaya koymaktadırlar.
Öğrencilerin de özellikle okul sırasında gerçekleştirdikleri etkinlik ya da bilimsel projelerle
gözlem, ölçme, kayıt tutma ve bilgiyi işleme süreçlerinde, matematiksel ve hesaplamalı
düşünme becerilerini geliştirmesi amaçlanmaktadır.
Açıklamalar Oluşturma ve Çözümler Tasarlama Becerisi:
Bilimin amacı doğal dünyayı anlamamızı ve doğadaki olayları açıklamamızı sağlamaktır.
Açıklama, değişken ya da değişkenlerin birbiri arasında nasıl bir ilişki içerisinde olduğunu
ya da birbirlerini nasıl etkilediklerini belirten iddiaları içerir. Bu iddialar genellikle bilim
insanlarının bilimsel bir soruya cevap verecek şekilde tasarladığı bir araştırma sonucunda
topladığı verilerden elde ettiği çıkarımlardır.
Mühendislikte ise problemlere fonksiyonel, uyumlu, uygulanabilir, maliyeti ucuz, güvenli,
estetik çözümler tasarlamak esastır. Problemlere çözüm üretmek, problemi tanımlama,
ürünü oluşturma, tasarım, test etme ve geliştirme süreçlerini içeren sistematik bir süreçler
bütünüdür.
Sınıf içi uygulamalarında öğrencilerin öğrendikleri bilgiler üzerinden kendi açıklamalarını
oluşturmaları beklenir. Bir mühendisin yaptığına benzer olarak da geliştirilen açıklamayı
veya ürünü belirli kriter ya da parametrelere göre test etmesi ve geliştirmesi hedeflenir.
Kanıtlardan Argüman Oluşturma Becerisi:
Argümantasyon, bilimsel açıklamalar ve çözümler hakkında uzlaşma sağlama sürecidir.
Bilim insanları bilimsel araştırma sürecinde verileriyle destekledikleri argümanlarını,
sonuçlarını, ölçüm ve iddialarını diğer bilim insanlarıyla değerlendirir.
Mühendisler ise bir tasarım problemini çözerken veya yeni bir ürün test ederken, takım
arkadaşlarıyla sistematik ve eleştirel bir şekilde kendi modellerini diğer modellerle maliyet,
verimlilik, kullanım açısından karşılaştırabilmek amacıyla kanıta dayalı argümanlar
oluştururlar.
Öğrencilerin de bilimsel bir olayı araştırma, bir tasarımı test etme veya bir açıklamayı
daha iyi temsil edecek bir model oluşturma süreçlerinde, birbirlerinin fikirlerini dinlemeleri,
karşılaştırmaları ve değerlendirmeleri için argümantasyon sürecini kullanmaları
beklenmektedir.
Bilgi İletişimi Kurma Becerisi:
Bilim adamları ve mühendisler, ürettikleri fikirleri ve yöntemleri açıkça ve ikna edici bir
şekilde sunabilmelidir. Bilimsel ve teknik metinleri okuyabilme, anlayabilme, yorumlayabilme
ve üretebilme, açık ve ikna edici bir şekilde aktarma bilim ve mühendislikte de temel bir
gerekliliktir. Fikirleri bireysel olarak ve gruplar halinde eleştirmek ve iletmek kritik bir mesleki
faaliyettir. Bilim insanları ve mühendislerin genellikle en sık kullandıkları bilgi iletişim araçları,
tablolar, diyagramlar, grafikler, modeller, interaktif uygulamalar/görseller ve denklemlerdir.
Bilim insanları ve mühendisler çok değişik konularda yukarıda ayrıntılı olarak verilen
bilimsel uygulama becerilerini, hayal gücü ve yaratıcılıklarını da kullanarak farklı bilgiler
(prensipler, teoriler, kanunlar), materyal (örnek olarak metaller, roket, uçak, telefon,
bilgisayar programı, oyun, elektronik kartlar, piller, enerji dönüşüm sistemleri gibi) ve
yöntemler (tümevarım, tümdengelim, analitik, sayısal ve deneysel çözüm metotları) üretirler.
Bilimsel araştırmalarda bilimsel uygulama becerilerinin tamamı aynı araştırmada ve belirli
bir sırada kullanılmayabilir.
Doğan, N ve Özer, F. (2018). Fen bilimlerinde bilimin doğası ve öğretimi. G. Çakmakcı ve A. Tekbıyık (Ed). Fen
bilimleri öğretimi ve STEM etkinlikleri. Ankara: Nobel Yayınevi
National Research Council (NRC) (1996). National science education standards. Washington, DC: National
Academies Press.
National Research Council (NRC) (2000). Inquiry and the national science education standards. Washington, DC:
National Academies Press.
National Research Council (NRC) (2012). A Framework for K-12 science education: Practices, crosscutting
concepts, and core ideas. Washington, DC: National Academies Press.
Osborne, J. F., Collins, S., Ratcliffe, M., Millar, R., & Duschl, R., What ‘ıdeas-about-science’ should be taught in
school science? A delphi study of the ‘expert’ community, Journal of Research in Science Teaching, 40(7),
692 –720, (2003).
