Bilgi okuryazarı; bilgi ihtiyacını fark edip aradığı bilgiyi kaynakları tarayarak bulan, doğruluk durumunu değerlendiren ve edindiği bilgiyi etkin şekilde kullanan insanlara verilen isimdir.
21. yüzyılda internet erişimi olan bizler hemen her gün bilgi bulmak için araştırma yapmak durumunda kalıyoruz. Bilgi edinirken sıraladığım soruları soralım ve “herhangi bilgiye” değil “temiz bilgiye” ulaşmayı amaçlayalım.
Sormamız Gereken Sorular
İnternetteki Bilgi Yeterli Mi?
Arama kısmına Türkçe olarak “varoluş felsefesi nedir” yazdığımda 816 bin sonuç elde ederken, aynı cümleyi İngilizce olarak “what is existential philosophy” şeklinde arattığımda 21 milyon sonuç bularak 25 kat fazla bilgiye sahip oluyorum. Demek ki bilgi yeterliliği dilden dile değişiyor, aradığımızı bulamadığımızda farklı dil ile aramayı deneyebiliriz.
Ulaştığımız Bilgiler Doğru Mu?
İçeriklerin önemli kısmı kurumlar değil kullanıcı tarafından oluşturuluyor. Gazete siteleri, Vikipedia, Medium, Ekşi Sözlük kullanıcı yazıları olup bilgi alımı sağladığımız sitelere örnekler. Bu kısımda bilimsel yazılara başvurmak bir adım önde bulunan bir seçenek olsa gerek. Bilgiye ulaşılan yerin dışında kim tarafından yazıldığı da mühim, bu durumda “Metnin yazarı belli mi?” ya da “Alanında uzman mı?” sorularını da sormamız gerekiyor.
Okuduklarımız Güncel mi?
Bir Google News çalışanı internet üzerinden United Airlines’ın iflas ettiğine dair bir haber okuyor ve okuduğu bu yazıyı Google News’da içerik olarak paylaşıyor. United’ın hisse senedinin %75 düşmesine sebep oluyor, oysa iflas edeli 7 sene olmuş ve Amerika’daki borç yapılandırması sayesinde operasyona devam ediyor. Google dahi güncel olmayan bilgileri bize sunabiliyor. Bunun önüne geçmek için web sitenin güncelleme tarihi ve yazının yayım tarihine bakmak önemli bir ayrıntı.
Medya Tarafsız Mı?
Sosyal medya şirketlerinin amacının tarafsız bilgi sunmak değil para kazanmak, olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu durumun en net örneği ise Google’ın algoritmasının ABD’de seçimler sırasında sağ tarafa (Trump’a) yakın arama sonuçlarını öne çıkarmasıdır. Aradığımız bilgi için tek siteden yararlanmayıp pdf, makale, farklı tarayıcılarda arama yapabiliriz.
Ücretsiz mi?
İnternette gezindiğimizde para vermiyor olabiliriz, peki ya artık paradan daha değerli olan verilerimiz? Bu durumun en net örneği ise yakın geçmişte yaşadığımız Facebook veri sızması olayı. Gündem olan videoyu şuraya * bıraktım. O halde para vermediğimiz durumlarda algımızın yönlendirildiğini ya da kişisel bilgilerimizin başkasına satıldığını böylece aslında ücretli olduğunu söyleyebiliriz.
Herkes Erişebiliyor mu?
Ocak 2021 itibari ile 7.83 milyarlık insan nüfusunun 3.17 milyarının internete ulaşımı dahi yok. İnsanların %40’ı bu durumda iken dijital eşitlikten söz etmemiz mümkün değil. (Hootsuite & We Are Social raporu*)
Temiz Bilgi Edinme
Güvenilir bilgiye erişme konusunda karşımıza veri tabanları çıkıyor. Veri tabanı; makale, kitap, dergi, gazete, bilimsel dergi gibi pek çok farklı türde kaynaklara online erişimi mümkün kılan sistemlerdir. Veri tabanlarındaki dergileri de kendi içlerinde 4’e ayırıyoruz: Hakemli dergilerdeki makaleler resmi bir onaydan geçerler. Bilimsel/Akademik dergiler alanında uzman, bilim insanı, araştırmacılar tarafından yazılır. Magazinler eğlendirici nitelikte, analiz değeri az olan yazılardır. Mesleki dergiler ise belirli iş alanında bilgi vermeyi amaçlar.
Veri Tabanı Örnekleri
Euromonitor: Pazarı analiz etmek ve işletmeleri küresel olarak etkileyen gelecekteki eğilimleri belirlemek için dünya çapındaki endüstriler, ekonomiler ve tüketiciler hakkında fikir veren küresel bir pazar araştırması veri tabanıdır. Ayrıca sunduğu grafikler gelecek 5 yıla dair tahminleri de kapsadığı için özellikle işletme, ekonomi, girişimcilik ile uğraşanların ilgilenmesini önerebilirim.
Philosophy Documentation Center: Felsefe Dokümantasyon Merkezi; uygulamalı etik, klasikler, felsefe, dini çalışmalar ve ilgili disiplinlerdeki bilimsel materyallere erişim sağlayan ve kar amacı gütmeyen kaynak merkezidir.
EBSCOhost: Sosyal ve beşeri bilimler, eğitim, bilgisayar, mühendislik, dil bilimi, sanat, tıp, edebiyat gibi konularda tam metin erişimi sağlar. Önemli hakemli dergileri kapsar
Web of Science: Bir yazar ve çalışmadan alıntı yapan makalelerin görüntülenmesini; bunların yanı sıra konuya, yazara, dergiye göre arama yapılmasını sağlayan bir içeriğe sahiptir. Dergilerin çoğu hakemlidir.
Jurix: Türkiye’de tüm hukuk dergilerinde yayınlanmış makaleleri sunmayı hedefleyen bir veri tabanıdır. Dergilerin yanı sıra armağanlar, sempozyumlar ve konferanslar gibi ülkemizin gizli kalmış hukuk kaynaklarını da veri tabanına eklenmiştir.
PubMed: Ücretsiz bir biyomedikal veri tabanıdır. Sitede yer alan kitaplar; moleküler biyoloji, genetik ve tıp bilimleriyle ilgili konulara ışık tutmaktadır.
Kelimecom: 10 dile ait toplam 48 sözlük içerisinde aradığınız kelimenin dil, tür, anlam, sınıf, etimolojik bilgisini sunan; aranan kelimenin benzerlerini ve türevlerini bulup online çeviri yapılabilen, aynı zamanda yıpranma ve silinmeden dolayı okunamayan kelimeyi bulmayı sağlayan kelime arama motorudur.
American Psychological Association (APA): 1800’lerden günümüze 4 milyondan fazla bulgu kaydı içeren psikoloji ve davranış bilimleri alanlarında en önde gelen araştırma kaynaklarındandır. 110’un üzerinde tam metin, hakemli dergiyi içermektedir.
UpToDate: En güncel tanı ve tedavi bilgilerine kolay bir şekilde ulaşılabilen başucu veri tabanıdır. Ayrıca bazı hastalıklar için tedavi önerisi de sunarak tüm dünyada kabul görmüş bir kaynaktır.
MathSciNet: Amerikan Matematik Derneği tarafından oluşturulan 1940 yılından günümüze kadar matematikle ilgili yayınlara ait eleştiri, atıf ve bibliyografik bilgi veren web tabanlı bir veri tabanıdır. Yaklaşık olarak 1799 adet güncel seri ve dergi PDF formatında ve tarama yoluyla elde edilebilir.
Kendinize çok iyi bakın ve sevgiyle kalın.
