1. Uluslararası Zap Havzası Uleması Sempozyumu

1. Uluslararası Zap Havzası Uleması Sempozyumu

Sempozyum Hakkında
Zap Nehri, Van’ın Başkale ilçesinin kuzeyinde bulunan Mengene ve Haravil (Yiğit) dağlarından doğarak güney yönünde Başkale Ovası ve Hakkâri il sınırları içerisinden geçtikten sonra Irak’a doğru akar. Irak’ın Duhok Vilayetinden kuzey doğu yönünde devam ederek Erbil Vilayeti içerisinden Musul Vilayeti sınırlarına ulaşır. Musul’un güneyinde bulunan el- Guveyr bölgesinde Dicle Nehri ile birleşir. Zap Nehri’nin uzunluğu 426 km olup bunun 189 km’si Türkiye sınırları içerisinde bulunmaktadır. Hakkâri, Duhok ve Erbil bölgesinin dağlık kısımlarından gelen irili ufaklı birçok su kaynağının da katılmasıyla beraber Duhok’un Akre ilçesinde Kuzey Mezopotamya Ovasına açılır. Burada da Hazır ve Gomıl nehirlerinin katılmasıyla Zap Nehri oldukça büyür. Geniş bir coğrafi alana yayılan Zap Nehri Havzası; Hakkâri ve Duhok bölgelerini tamamen, Van, Urmiye, Erbil ve Musul bölgelerini ise kısmen kapsamaktadır.

Zap Havzası insanlığın en eski yerleşim yerlerinden biridir. Bu havza tarihin en eski dönemlerinden itibaren Urartu, Asur, Med, Pers, Roma ve İslam gibi çok önemli kültür ve medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Zerdüştlük, Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam gibi çeşitli dinler bu bölgede yaşamıştır. Hz. Ömer döneminde (634-644) Müslümanlar tarafından fethedilmesinden itibaren İslam kültür ve medeniyetinin önemli merkezlerinden birisi olmuştur. Bu havza, Emevi, Abbasi, Selçuklu, Zengi, Eyyubi ve Osmanlı devletleri döneminde kültür ve medeniyet alanında çok önemli gelişmeler kaydetmiştir. Fakat havzanın kültürel kimliğinin esas gelişimi XII. yüzyıldan itibaren bu havzada etkin olan Hakkâri, Bahdinan, Mahmudi, Soran ve Şemdinan Beylikleri döneminde gerçekleşmiştir. Özellikle Zap Havzası’nın, hem önemli İslam kültür ve medeniyet merkezlerine yakın olması hem de bölgedeki yerel yöneticilerin cami, medrese, tekke, zaviye, ribat vb. eğitim ve kültürel kurumların kurulması ve geliştirilmesi yönünde destek çıkmaları; bu bölgede ilim, tasavvuf ve edebiyat alanında önemli gelişmelerin kaydedilmesinde belirleyici olmuştur. Bu havzada kurulmuş olan medrese, tekke, hankah, ribat ve dergâh gibi kurumlarda hem bu havzayı hem de İslam dünyasını etkilemiş olan önemli sayıda ulema, mutasavvıf, udeba ve fuzela yetişmiştir. Zap Havzası, İslam dünyasının önemli merkezlerinden birisi olduğu gibi aynı zamanda Hıristiyanlığın/ Nesturiliğin de önemli merkezlerinden bir tanesidir. II. yüzyılın başlarından itibaren bu bölgede Hıristiyanlık yayılmış ve kurumsallaşmıştır. Bu bakımdan bu havza Nesturiliğin; dini, kültürel ve edebi alanlarda gelişim kaydettiği önemli bir bölgedir.

Uluslararası Zap Havzası Sempozyumunun ana gayesi, tarih boyunca bu havzada oluşturulan kültür ve medeniyet kurumlarını ortaya çıkarmak, bu kurumlarda yetişmiş olan önemli şahsiyetleri tanımak, tanıtmak ve onların geleneğimiz ile düşünce dünyamıza olan katkılarını ve etkilerini tartışmaya açmaktır. Bu bağlamda bölgede kurulmuş olan cami, medrese, tekke, kilise, manastır vb. dini ve ilmi merkezler, buralarda ortaya konulan dini, ilmi ve edebi çalışmalar ve bu gelenek içerisinde yetişmiş olan önemli dini, ilmi, edebi ve siyasi şahsiyetler ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. Ayrıca Nesturilere ait kültür ve medeniyet izleri de ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır.

About the Symposium

The Zap River rising from Mengene and Haravil (Yiğit) mountains to the north of the Bashkale district of Van flows towards Iraq in the south direction after passing through the Bashkir plain and Hakkâri provinces. Continuing north-eastward from the Duhok Province of Iraq, it reaches to the borders of Mosul province from the province of Arbil. It merges with the Dicle River in the al-Guveyr region in the south of Mosul. The length of the Zap River is 426 km, and 189 km of this is within the borders of the Turkey. It opens to the Northern Mesopotamian Plain in the Akre district of Duhok combining with large and small water sources coming from the mountainous parts of Hakkari, Duhok and Erbil regions as well. The Zap River grows quite large with the combination of the Hazir and Gomil rivers here, too. Zap River Basin spreading over a wide geographical area includes Hakkari and Duhok regions completely; Van, Urmiye, Erbil and Mosul regions partially.

The Zap Basin is one of the oldest settlements of humanity. This basin has been home to many important cultures and civilizations such as Urartu, Assyrian, Med, Persian, Roman and Islam since the earliest periods of history. Various religions such as Zoroastrianism, Judaism, Christianity and Islam have existed in this region. In the period of Prophet Omer (634-644), since its conquest by Muslims, it has been one of the important centers of Islamic culture and civilization. This basin has made very important developments in the field of culture and civilization in the period of Umayyad, Abbasi, Seljuk, Zengi, Ayyubi and Ottoman states. However, main development of the cultural identity of the province has been formed during the period of Hakkâri, Bahdinan, Mahmoud, Soran and Semdinan principals that were active in this basin since the twelfth century. Especially Zap Basin’s being close to the important centers of Islamic culture and civilization, and support of local administrators in the region for the establishment and development of educational and cultural institutions such as mosque, madrasa, dervish lodge, small islamic monastery, ribat etc. have been decisive in the recognition of significant developments in the field of science, mysticism and literature in this region. Significant number of ulema, sufi, udeba and fuzela which affected both this basin and the Islamic world has grown in such institutions as madrasa, dervish lodge, hankah, ribat and dervish convent, which were established in this basin. Zap Basin is also one of the important centers of Christianity / Nesturism as well as being one of the important centers of Islamic world. Since the beginning of the second century, Christianity has spread and institutionalized in this region. In this respect, this basin is an important region where Nestorianism has made progress in religious, cultural and literary fields.

The main goal of the International Zap Basin Symposium is to uncover the cultural and civilization institutions that have been established in this basin throughout history, to recognize and introduce important personalities who have come out of these institutions, and to discuss their effects of and contribution to our tradition and world of thought. In this context, religious and scientific centers such as mosque, madrasa, islamic monastery, church, and monastery etc. that have been established in the region, religious, scientific and literary studies that have been produced here, and important religious, scientific, literary and political figures who have grown up in this tradition will be tried to be revealed. In addition, traces of culture and civilization belonging to Nestorians will be attempted to be uncovered.

Çemê Zê, ji çiyayên Mengene û Harawîl yên bakûrê Elbaka (Başkalan) navçeya Wanê derdikeve û ber bi başûri ve di nava Deşata Elbakê û tuxîbên bajarê Hekarê derbaz dibe û ber bi Îraqê ve diherike. Di nava tuxîbên bajarê Dihoka ser bi Îraqê ve ber bi aliyê rojhilata bakûrî dewam dike û di nava tuxîbên bajarê Hewlêrê da digehe tuxîbên bajarê Mûsilê. Di devera el- Guweyr ya başûrê Mûsilê tevlî Çemê Dîcle dibe. Dirêjiya Çemê Zê 426 km ye û 189 km yên wê di nava tuxîbên Tirkiyê da dimîne. Bi tevlîbûna verêjên avên biçûk û mezin yên di çiya û baniyên bajarên Hekarî, Dihok û Hewlêrê ve, di Akreya navçeya Dihokê derdikeve Deşta Bakûrê Mezopotamyayê. Di vê derê bi tevlîbûna çemên Xazir û Gomilî ve mezintir dibe. Hewza Zê (Zapê) ya ji erdnîgariyeke mezin pêktê; deverên Hekarî û Dihokê bi temamî û deverên Wan, Ûrmiye, Hewlêr û Mûsilê jî qismen vedigire.

Hewza Zê, yek ji kevnewargehên mirovahiyê yên kevin e. Vê hewzayê ji serdemên herî kevin yên dîrokê were, mazûbaniya çand û şaristaniyên gelek mezin yên wekî Ûrartû, Asûr, Med, Pers, Roma û Îslamê kiriye. Dîn û ayînên wekî Zerdeştî, Cihûyatî, Mesîhî û Îslam di vê deverê da jiyane. Di serdema Hz. Omer da (634-644) piştî standina wê ji aliyê Muslimanan ve, bûye navendeke girîng ya çand û şaristaniya Îslamê. Vê hewzê, di serdema dewletên Emewî, Ebasî, Selçûqî, Zengî, Eyûbî û Osmanî, di warê çand û şaristaniyê da geşedanên gelek mezin pêk înaye. Lê belê geşedana bingehîn ya nasnameya çandî ya vê deverê, di serdemê mîrgehên Hekarî, Bahdînî, Mehmûdî, Soran û Şemdînan yên di sedsala XII wê ve di vê deverê da karîger bûyî, çêbûye. Taybetî hem jiber nêzîkbûna vê hewzê jibo navendên çand û şaristaniya Îslamê hem jî jiber pûtepêdana rêveberên xwecihî yên deverê jibo avakirin û pêşvebirina saziyên perwerde û çandî yên wekî mizgeft, medrese, tekye, zawiye, rîbad û hwd. jibo geşedanên di warên ‘ilmî, tesewûfî û edebî da bûye paldêrên serekî. Di saziyên wekî medrese, tekye, xaneqa, rîbad û dergah yên di vê deverê da hatine avakirin da; hejmareke mezin ji ‘ûlema, mûtesewif, ûdeba û fûzelayên hem karîgerî li vê deverê kirî hem jî li cihana Îslamî kirî, gehiştîne. Hewza Zê, çawan navendeke girîng ya cihana Îslamî ye herwesa jî yek ji girîngtirîn navendên Mesîhî/Nestûriyan bûye. Di despêka sedsala IIyê şûn da Mesîhiyatî li vê deverê belav bûye û xwe saz kiriye. Jiber vê çendê ev hewza, devereke girîng e ya Nestûriyan geşedanên mezin di warên ayînî, çandî û edebî da pêk înayî.

Armanca serekî ya Sempozyûma Navnetewî ya Hewza Zê, derêxistina saziyên çand û şaristaniyê yên di dîrokê da di vê deverê da hatine avakirin, nasîn û danasîna şexsiyetên girîng yên di van saziyan da gehiştî û nîqaşkirina xizmet û karîgeriya wan ya li ser kelepor û cihana me ya hizrî ye. Di vê çarçovê da dê li ser; navendên dînî û ‘ilmî yên di vê deverê da hatine avakirin yên wekî mizgeft, medrese, tekye dêr, manastir û hwd., xebatên dînî, ‘ilmî, û edebî yên di van deran da peyda bûyî û derêxistina şexsiyetên girîng yên dînî, ‘ilmî, edebî û siyasî, bête rawestan. Herwesa dê li ser derêxistina şopên çand û şaristaniyê yên aîdê Nestûriyan jî bête rawestan.